Verslaggever René van der Lee: ‘In elk gemeentehuis zit wel een geheim verstopt’

De vermenging van de onder- met de bovenwereld is al jaren een heet hangijzer in Brabant. Drugsafval in de buitengebieden, levensgevaarlijke xtc-labs, drugsbaronnen die leven als god in Frankrijk en politie en justitie die er geen vinger achter krijgen. De toplaag van de Brabantse onderwereld lijkt onaantastbaar. Het is niet voor niets dat Brabant de bijnaam ‘drugsschuur van Europa’ heeft gekregen. Ondermijning is zo alom aanwezig dat het een structurele aanpak verdient. Sinds begin dit jaar verdiepen daarom vijf journalisten van het Brabants Dagblad, Eindhovens Dagblad en BN DeStem zich in de Brabants drugscriminaliteit. Ze worden hierbij ondersteund door een journalist van onderzoeksplatform Investico.

De onderzoeksredactie is een bijzonder project van de drie Brabantse kranten. Eind vorig jaar kregen zij een subsidie van 158.000 euro van het Stimuleringsfonds voor onderzoeksjournalistiek (zie kader). Van dit geld kan de onderzoeksredactie zich ruim een jaar lang verdiepen in drugscriminaliteit, witwassen en ondermijning in Brabant. Ze hebben ruim de tijd om diepgravend onderzoek te doen, uitgebreide gesprekken te voeren en cijfers uit te pluizen. ,,Eigenlijk om alles te doen waar we normaal niet aan toe komen”, zegt René van der Lee, die al 32 jaar voor het Brabants Dagblad schrijft. ,,Als je bij een dagblad werkt, ligt de nadruk op produceren. De krant moet immers dagelijks gevuld worden. Nu hebben we de tijd om tegels te lichten.”

Toch was René niet direct enthousiast toen hoofdredacteur Lucas van Houtert hem vroeg om deel te nemen aan het onderzoeksteam. ,,Mijn liefde voor het vak is voornamelijk mijn liefde voor het schrijven. Op de onderzoeksredactie kun je gerust maanden aan een verhaal werken zonder een letter op papier te zetten. Gelukkig kreeg ik een wekelijkse column in de bijlage Z, die elke zaterdag bij de drie Brabantse kranten zit. In ‘Plaats delict’ schrijf ik over criminaliteit in Brabant. De laatste jaren schreef ik al veel over misdaad in het Brabants Dagblad. Daarom ben ik ook gevraagd voor de onderzoeksredactie.” Naast René bestaat de redactie uit Wout van Arensbergen (ED) en Hessel de Ree, Mariëtte den Engelsen (BN DeStem) en Thomas Muntz van onderzoeksplatform Investico. Gerard Lukken (ED) is de coördinator.

Na wat omzwervingen is de redactie sinds begin mei gevestigd in een prachtig oude villa in het centrum van Tilburg. Op de eerste verdieping, in een oude kamer met ensuite deuren, staat een modern bureaublok. Wie chaos, rinkelende telefoons, stapels dossiers of een wand met foto’s en aantekeningen verwacht, komt bedrogen uit. Het is rustig en netjes, ontzettend netjes zelfs. Er ligt geen papiertje op het bureau en ook het whiteboard is maagdelijk wit. ,,We leven in een moderne tijd, alle aantekeningen en gegevens zijn opgeslagen op een gezamenlijke drive”, zegt René. ,,We hebben alles gerubriceerd zodat we het overzicht kunnen bewaren. Dat is wel nodig, want in het eerste half jaar hebben we al ontzettend veel informatie verzameld.”

Voordat ze daadwerkelijk met schrijven begonnen, zijn de leden van de onderzoeksredactie eerst gaan praten. ,,Veel gesprekken voeren met betrokkenen. We zaten om tafel met Brabantse burgemeesters, wetenschappers, advocaten, de ZLTO, hoge politiefunctionarissen, politici, maar ook met criminelen. En we spraken uitgebreid met minister Grapperhaus van Veiligheid en Justitie. Sommige gesprekken voerden we op vertrouwelijke basis. We wilden namelijk in eerste instantie een beeld krijgen van wat ondermijning nu precies is. Het is een containerbegrip waar veel criminaliteit onder geschaard wordt. Het was belangrijk om eerst informatie te vergaren en dan pas te bepalen waar we over gingen schrijven. Wat dat betreft werden we helemaal vrij gelaten. Uiteindelijk rolden er vier thema’s uit. De eerste bijlage staat in het teken van wat ondermijning nu precies is. Andere thema’s worden waarschijnlijk drugscriminaliteit in het buitengebied, volkswijken waar misdaad onderdeel van het leven is en witwassen.”

Wie onthullingen, een deepthroat in een parkeergarage of spannende undercoveracties verwacht, wordt teleurgesteld. ,,Het is vooral heel veel praten en heel veel lezen. We hebben een aantal adviseurs die ons bij het onderzoek helpen. Zoals Henk Tromp, oud-politiecommissaris van Eindhoven. Hij heeft ons bijvoorbeeld uitgelegd hoe het er bij de recherche aan toe gaat. Na het eerste half jaar kunnen we de conclusie trekken dat het hartstikke slecht gaat met de strijd tegen de misdaad. De overheid schiet ernstig tekort. Politie en justitie hebben totaal geen zicht op de grote jongens. Daar zijn er enkele tientallen van in Brabant. Niemand zal van z’n stoel vallen van deze onthulling maar het is goed om alles eens goed op een rijtje te zetten. De politie heeft te weinig capaciteit en er is te veel bureaucratie.”

Als voorbeeld geeft René hoe enorm ingewikkeld het is om een boef op de hoek van de straat op te pakken. ,,De politie mag niet zomaar gegevens opvragen over zo’n man bij de gemeente of de Belastingdienst. Daar zijn ingewikkelde procedures voor, het is allemaal tot achter de komma vastgelegd. En als de regels geschonden worden, gaat de verdachte vrijuit. Zo gaat dat in een rechtsstaat, maar het gaat samen met een enorme bureaucratie.”

Wat ook opvalt is dat er zo weinig betrouwbare cijfers zijn. Sommige gemeente houden netjes bij waar een drugspand is gesloten, bij anderen kostte het heel veel moeite om dat boven water te krijgen. Ook de politie blinkt niet uit in het in kaart brengen van gegevens. ,,Terwijl dat wel belangrijk is om patronen te ontdekken. Op bd.nl hebben we bijvoorbeeld een interactieve kaart waar je precies kunt zien waar drugsafval is gedumpt. Er komen steeds meer plekken bij. En we hebben een enquête gehouden onder burgemeesters met de vraag of ze aan willen geven waar ze huizen hebben laten sluiten omdat daar een wietplantage werd aangetroffen. Al deze data delen we met onze lezers zodat ze kunnen zien wat er in hun buurt speelt.”

Normaal gesproken heeft een journalist zijn eigen aandachtsgebied. Op de onderzoeksredactie wordt juist veel samengewerkt. Elke dag zitten ze wel even met elkaar om tafel om te overleggen. ,,En we gaan vaak met twee of drie journalisten naar een gesprek. Je kunt elkaar dan goed aanvullen. We hebben allemaal veel expertise in ons vakgebied.

De onderwereld spreekt altijd enorm tot de verbeelding. Het is een fascinerende wereld waarin het vooral draait om geld een aanzien. ,,Maar er is weinig romantisch aan. Ik ben bij veel rechtszaken geweest en daar kom je gewetenloze boeven tegen. Maar ook slimme jongens die ook op een nette manier carrière hadden kunnen maken. Het is interessant om te zien hoeveel moeite de overheid heeft om op te boksen tegen deze criminelen. Als journalist wil je weten waarom dat zo is. Waar gaat het mis, en wat zijn de oorzaken? En hoe wordt crimineel geld nu eigenlijk witgewassen? Het beeld van allerlei louche kapperszaken en geldwisselkantoren lijkt vooralsnog overdreven. De echte drugsbaron neemt zijn criminele geld gewoon mee naar Dubai. Daar worden geen vragen gesteld als je met zestien miljoen euro cash komt aanzetten.”

Onderzoeksjournalistiek is erg belangrijk voor de regionale journalistiek, vindt Rene. ,,In elk gemeentehuis ligt wel een geheim verstopt. Ik huldig de ouderwetse taakopvatting dat de journalist er is om tegels te lichten. De lezer laten zien dat de overheid ons soms dingen probeert wijs te maken die niet waar zijn. Door bezuinigingen zijn de krantenredacties de afgelopen jaren flink gekrompen met het gevolg dat de werkdruk voor journalisten steeds hoger wordt. Toch zou elke verslaggever verloren uurtjes kunnen besteden aan onderzoek. Kijk eens naar mestfraude of verdiep je in een moeilijk dossier van de gemeente die je volgt. Ik ben ervan overtuigd dat eigen onderzoek iets kan opleveren. Als je maar lang genoeg volhoudt en door zoekt.”

Het Brabants Dagblad heeft al eerder bewezen dat onderzoeksjournalistiek loont. Recente voorbeelden zijn de producties over chroom-6 en Q-koorts. ,,Bijlagen die bij een regionale krant passen. Door als Brabantse kranten meer samen te werken, kunnen we ook in de toekomst nog meer van dit soort mooie producties maken.”