Utrechtse tramschutter radicaliseerde, maar instanties grepen niet in: ‘Dit is uiterst pijnlijk’

De Inspectie Justitie en Veiligheid trekt die conclusies in haar vandaag verschenen rapport over de terroristische aanslag op 18 maart 2019. Gökmen Tanis schoot op die dag bij de aanslag op het 24 Oktoberplein in Utrecht vier mensen dood, twee anderen raakten zwaargewond. Hij werd dezelfde dag nog opgepakt en zit nu een levenslange celstraf uit.

Kort na de aanslag werd al bekend dat Tanis drie weken voor zijn fatale daad een cipier mishandelde in de gevangenis in Lelystad. Hij kreeg daarvoor een ‘disciplinaire straf’, maar werd enkele dagen later toch vrijgelaten. Minister Grapperhaus kondigde daarop een onderzoek aan naar mogelijke eerdere signalen van radicalisering van Tanis. 

Dat onderzoek is nu gereed. Daaruit blijkt dat overheidsdiensten onvoldoende samenwerkten en signalen over radicalisering van Tanis niet aan elkaar doorgaven. Tanis zat een aantal keer, telkens voor een korte duur, in de gevangenis voordat hij de aanslag pleegde.

_{De tekst gaat verder onder de foto.}

Hij was onder meer veroordeeld voor vuurwapenbezit, kreeg in 2013 van de politie de kwalificatie vuurwapengevaarlijk, vertoonde in 2016 en in 2017 in de gevangenis radicaal gedrag, bleek daar meerdere keren agressief (waaronder in 2019) en was zowel in 2014 als in 2018 aangemerkt als een criminele veelpleger.

Het Openbaar Ministerie, de politie en de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI, verantwoordelijk voor de gevangenissen) kenden elk een ander deel van zijn problemen. Maar zij gaven hun informatie slechts beperkt door waardoor er geen compleet beeld was.

De informatie werd in ieder geval niet gedeeld met de gemeente Utrecht of de reclassering. Dat was logisch geweest omdat de gemeente en de reclassering hem na zijn gevangenschap moesten helpen bij zijn terugkeer in de samenleving. Zijn gedrag werd hierdoor ook niet besproken in het Zorg- en Veiligheidshuis waar de partijen met elkaar samenwerken.

Doorgeven van die informatie had het beeld van zijn vele problemen en de aanpak ervan mogelijk completer gemaakt. De gemeente kende hem immers als zorgmijder.

Daarmee zegt de inspectie niet dat de aanslag voorkomen had kunnen worden. ‘Risico’s zijn nooit uit te sluiten maar ze moeten wel zo klein mogelijk worden gemaakt. Dat hebben politie, OM en DJI hier onvoldoende gedaan', aldus de inspectie.

Advocaat Sébas Diekstra, die de vader van de doodgeschoten Roos Verschuur bijstaat, laat in een reactie op het rapport weten: ,,Het enkele idee dat door betere communicatie de kans zou kunnen hebben bestaan dat de aanslag voorkomen had kunnen worden, is voor de vader uiterst pijnlijk.”

De inspectie concludeert ook dat op de dag van de aanslag de crisisorganisaties niet goed samenwerkten en hun informatie niet tijdig deelden. Bij de politie heerste intern verwarring over de te volgen procedure. Tijdens de opsporing van de schutter volgden de verschillende politieteams verschillende procedures. 

Verder werd opsporingsinformatie in- en extern niet efficiënt gedeeld. Hierdoor kwam de informatie over de mogelijke verblijfplaats van Tanis niet tijdig op tafel bij de degenen die besluiten moesten nemen. Was dat op tijd gebeurd, dan had onder meer de gemeente Utrecht haar inwoners mogelijk eerder en duidelijker kunnen adviseren. Uit eerder onderzoek was al gebleken dat de gemeente die dag beter had moeten communiceren. 

Ook was het advies van de gemeente Utrecht (‘blijf binnen') onvoldoende scherp. Het was voor inwoners, bedrijven en organisaties onduidelijk wat ze precies moesten doen. Zo sloten cafés de deuren. Hun gasten kwamen op straat te staan waardoor ze geen veilig onderkomen meer hadden. Het ontbrak aan suggesties wat inwoners, bedrijven en organisaties in zo’n situatie kunnen doen.

Volgens de inspectie zijn er sinds de aanslag al een paar dingen verbeterd. De DJI heeft een Meldpunt radicalisering opgericht. Hier kunnen gevangenissen signalen van radicalisering van gedetineerden melden. En de politie kiest bij een mogelijke terroristische aanslag voortaan voor één soort opsporingsprocedure.