De rechter zit echt geen duimen te draaien

Een 58-jarige vrouw slaat begin 2019 met een hamer haar vriend in zijn slaap dood. Ze belt zelf de politie. Was het een wanhoopspoging in een vlaag van verstandsverbijstering? Zodat ze kon ontsnappen aan haar vriend die haar zou bedriegen? Was het opzet, zoals het Openbaar Ministerie denkt?

Op verzoek van haar advocaat wordt in november 2019 haar rechtszaak aangehouden. De Rechtbank Gelderland stemt in om deskundigen te horen over de bijwerkingen van de antidepressiva die de verdachte slikte. In april 2020 zal de zaak worden voortgezet, zo wordt beslist.

Dan breekt de coronacrisis uit. Wanneer strafzaken worden afgedaan is plots onzeker. De paleizen van justitie gaan op slot: strafzittingen worden opgeschort. Alleen over de voorlopige hechtenis van gedetineerde verdachten wordt nog beslist. 

Ook de ‘hamermoord’ dreigt op de lange baan te worden geschoven, maar is uiteindelijk toch inhoudelijk behandeld. Drie rechters bogen zich deze week over de tragedie in de Gelderse slaapkamer. 

,,Dat kon alleen maar”, zegt straf- en persrechter Judith Graat, ,,omdat deze zaak al grotendeels is behandeld. We hebben uitgebreid het feitencomplex (wat zich allemaal heeft voorgevallen, HvG) met de verdachte besproken.” Iedereen, zegt zij, wil deze strafzaak graag afdoen: het OM, de nabestaanden, maar ook de verdachte zelf. Tegen haar is veertien jaar cel geëist.

De Rechtbank Gelderland heeft inmiddels op twee locaties vijftien zittingszalen corona-proof gemaakt. Waar nodig hangen doorzichtige schermen om rechters, griffier, de officier van de justitie en de advocaat tegen besmetting te beschermen. 

In de zalen staat apparatuur om verdachten via een videoverbinding digitaal voor het hekje te krijgen. Elke verdachte krijgt voor het inbellen 45 minuten. Meer tijd kunnen de gevangenissen niet beschikbaar stellen: de volgende verdachte zit alweer op zijn beurt te wachten om met een van de rechtbanken te videobellen.

Strafrechters zien beperkingen met die vooraf gestelde tijdslimiet. Voor inhoudelijke zittingen is dat vaak te weinig, mochten die er straks weer komen. ,,In het strafproces draait alles om de zitting. De verdachte moet alles mee krijgen. Ook als hij straks nog in het huis van bewaring zit en de zitting digitaal bijwoont. De kwaliteit van onze beslissing mag uiteindelijk niet lijden onder de coronacrisis”, aldus straf- en persrechter Rogier Sonneveldt.

Het behandelen van ernstige misdrijven duurt al gauw een hele ochtend of middag. Complexe zaken vergen doorgaans meerdere zittingsdagen. Rechters ondervragen de verdachte, bespreken diens persoonlijke omstandigheden, horen getuigen en deskundigen. De officier van justitie spreekt zijn strafeis uit, de advocaat bepleit vrijspraak of een lagere straf. De verdachte krijgt altijd het laatste woord. Daarna volgt twee weken later het vonnis.

De stevige kritiek dat rechters thuis duimen zitten te draaien raakt Graat en Sonneveldt. Achter de schermen is keihard doorgewerkt. ,,De rechtspraak is niet dichtgegaan. Alleen het gebouw is dichtgegaan. Kort gedingen, spoedzaken in familie- en jeugdrecht , civiele en bestuursrechtelijke zaken zijn waar mogelijk schriftelijk of via telefonisch horen afgedaan. Er zijn veel vonnissen gewezen.”

Desondanks, erkent Sonneveldt  waren dit vijf onbevredigende weken.  ,,Wij konden de veiligheid en de gezondheid niet voldoende waarborgen", licht Graat toe. ,,Mensen komen hier niet vrijwillig. Als je een dagvaarding niet opvolgt heeft dat juridische gevolgen. Veel mensen zijn afhankelijk van openbaar vervoer, terwijl de regering zegt: ‘Blijf thuis! Ga niet met bus en trein’. En als je verdachten zelf laat aanvoeren: hoe houd je afstand in al die de busjes van de PI naar de rechtbank? ‘’

,,Liever nu dicht, dan later uitleggen waarom je volledig bent open gebleven en een soort broeinest bent geworden van ik weet niet wat voor ellende.”