Hoogstammen voor een prikkie; ze horen in het rivierenlandschap

Op de parkeerplaats bij het Stroomhuis in Neerijnen was afgelopen weekend in de vroege ochtend nauwelijks plek voor auto’s. Bijna alle parkeervakken waren bedekt met opgestapelde jonge bomen, de wortels zorgvuldig verpakt in plastic zakken en bij elke stapel een kaartje waarop is aangegeven wie de partij heeft besteld. 

Busjes en auto’s met aanhangers reden af en aan. De chauffeurs, veelal vergezeld van een paar krachtige helpers, meldden zich bij de organisatie en laadden vervolgens hun bomen op. ,,Zwaarder en groter dan we dachten”, zuchtte een van hen, ,,maar ze zien er wel piekfijn uit. Die gaan zeker aanslaan.”

De ophaaldag in Neerijnen was onderdeel van de actie ‘Houd de Bongerd Hoog’, georganiseerd door de Stichting Landschapsbeheer Gelderland (SLG) en gesteund door de gemeente West Betuwe en de provincie. Het doel is om oude fruitrassen die vroeger voorkwamen in het rivierengebied terug te brengen. Liefhebbers konden online hun bestelling doen en betalen slechts een klein deel van de prijs die kwekers rekenen. In Kerkwijk werkte de stichting samen met de gemeente Zaltbommel om het streekeigen landschap te versterken. Daarbij deed de Steenuilenwerkgroep met nestkasten voor deze roofvogel ook een duit in het zakje.

Bo Koning werkt sinds twee jaar als adviseur bij de stichting en vertelt: ,,In het verleden plantten streekgenoten vaak dit soort hoogstambomen op hun terrein. Soms hadden ze kleine boerenboomgaarden voor eigen consumptie, soms boomgaarden van 1 tot 2 hectare voor de verkoop. Het leverde een fraai en karakteristiek landschapsbeeld op.”

Oudere inwoners zullen zich de namen van de rassen die klaarliggen voor vervoer zeker herinneren. We lezen onder meer avezaath kapel en winterbergamotte, beide stoofperen. Ook appelrassen als bellefleur, sterappel en goudreinet zitten in de collectie. Terug van weggeweest is ook de varikse zwarte, een kersensoort die bij menigeen nostalgische gevoelens oproept. Koning: ,,Bij het uitzoeken van de boomsoorten hebben we dankbaar gebruik gemaakt van het Maos en Waols fruitbuukske’ een boekje dat in 2014 is samengesteld door een werkgroep in Wijchen.”

Ric van Zee uit Heukelum was een van de ophalers. Tuinieren is zijn hobby.  ,,Ik wil een gevarieerde fruitboomgaard aanleggen op een stukje weiland bij mijn huis. Pure liefhebberij.” De suggestie dat het planten van laagstammen het oogsten straks wel wat handiger maakt, wijst hij resoluut van de hand. ,,Zeker gemakkelijker, maar ik zie het terugbrengen van hoogstammen in ons woongebied als een roeping”, is zijn reactie. ,,Daarbij vind ik het belangrijk om bij te dragen aan milieu en biodiversiteit - een goed voorbeeld geven aan de jonge generatie.”

Ook Peter van der Wel is met plezier op het actieaanbod ingegaan. Met echtgenote en 3 kinderen bewoont hij een boerderij in Est. Naast de woning ligt een stukje weiland van 1500 m2 dat wordt omgetoverd tot boomgaard. De schapen, die straks in de schaduw van de bomen het gras kort houden, lopen er al. Het nostalgische aspect van de vergeten rassen spreekt hem aan. ,,Ze stonden vroeger bij de meeste boerderijen.” Om de nieuwe aanwinst op de juiste manier te behandelen, gaat hij in de leer bij de SLG.

Daar wordt momenteel een groep vrijwilligers opgeleid om hoogstamboomgaarden te onderhouden. Ze leren hoe moet worden gesnoeid in zomer en winter. Ook het herstellen van oude hoogstammen, bijenvriendelijk boomgaardbeheer en de aanplant van jonge boompjes komen aan bod. De cursus bestaat uit 5 theorieavonden en 4 praktijkochtenden, verdeeld over de seizoenen. Na de opleiding gaat de Hoogstambrigade aan de slag in de regio. Momenteel zijn er voldoende deelnemers, maar er is een wachtlijst.

Of de actie ‘Houd de Bongerd Hoog’ volgend najaar een vervolg krijgt, is onzeker. Koning: ,,Het hangt er voor een belangrijk deel vanaf of de provincie de portemonnee wil trekken.”