,,De vloed van criminaliteit die in deze streek woedt, is haast niet meer in te dammen.”

Wie is hier aan het woord? Een Brabantse officier van justitie die zijn hart lucht over alle drugshandelaren die de provincie onder de voet dreigen te lopen?

Het citaat is inderdaad van een radeloze Brabantse officier van justitie, maar is bepaald niet van vandaag of gisteren: het is precies veertig jaar oud. Het komt uit De Telegraaf van 25 februari 1977 en is opgetekend door de legendarische rechtbankverslaggever Eric G. Koch. De officier van justitie in kwestie heet mr. P. Duyx. In de rechtbank van Den Bosch haalde hij uit naar een ‘terreurbende’ die vele tientallen inbraken en diefstallen op haar naam had staan. ,,Wij staan vrijwel met de rug tegen de muur”, klaagde Duyx. ,,Er wordt door de onafzienbare serie kraken en roverijen een ware terreur uitgeoefend. Het einde is nog lang niet in zicht. Terwijl u als rechter deze verdachten berecht, zijn hun vrienden en medeplichtigen alweer op pad gegaan. Men zit zijn straf uit en zet dan doodgemoedereerd zijn roverscarrière voort.”

‘Noord-Brabant zucht onder de criminaliteit’, schreef Eric Koch in 1977 boven zijn rechtbankverslag. Veertig jaar later prijken exact dezelfde koppen in de kranten. Politiechefs smeken Den Haag om meer agenten, wanhopige burgemeesters schrijven hun onderdanen dat ze niet langer mogen ‘wegkijken’ en officier van justitie Greetje Bos schildert Brabant af als één groot ‘Sodom en Gomorra’.

Duik in de archieven en je ziet al snel hoezeer Brabant al decennialang wordt geteisterd door criminele bendes.

Decennialang? Halverwege de jaren negentig werkte de Tilburgse criminoloog Cyrille Fijnaut mee aan een onderzoeksrapport voor de parlementaire enquêtecommissie over de opsporingsmethoden van politie en justitie. In bijlage 8 schetst hij de geschiedenis van de vaderlandse misdaad. Eén van de eerste grote bendes die aan bod komt, is de Brabants Bende, actief aan het einde van de achttiende eeuw. ‘Minstens 56 man sterk’, aldus Fijnaut.

Twee pagina’s verderop schrijft Fijnaut: ,,Ofschoon het er in andere grensgebieden ook niet altijd bepaald zachtzinnig aan toe ging, werd toch zeker rondom de Tweede Wereldoorlog, de criminaliteit nergens anders in Nederland zo gewelddadig bedreven en tegelijk zo hardhandig bestreden als in Brabant.” Hij verwijst naar de misdaad in Oss en de ‘Heikesmensen’ in Sint-Willebrord. Die laatste groep vormde ‘de harde kern van de dieven, stropers en smokkelaars die in het Brabants-Belgische grensgebied rondspookten’.

Draaischijf

Als in de jaren zeventig de drugs hun intrede doen, zijn de Brabantse criminelen er ook snel bij. Aan het begin van de jaren tachtig heeft Nederland zich ontwikkeld tot de draaischijf van de West-Europese drugsmarkt. De handel in soft drugs wordt beheerst door een ‘tiental personen uit de Randstad en Zuid-Nederland’, schrijft Fijnaut. Een enkele politierechercheur waarschuwt dat de drugshandelaren een ongekende machtspositie opbouwen, maar hij is een roepende in de woestijn. Zowel het Openbaar Ministerie als de zittende magistratuur hecht kennelijk ‘geen enkel belang aan de bestrijding van deze handel’, constateert Fijnaut. In 1976 heeft het kabinet van Joop den Uyl en Dries van Agt onderscheid gemaakt tussen soft drugs en hard drugs. De consumptie van soft drugs wordt voortaan gedoogd en ook de illegale aanvoer van al die geestverruimende middelen wordt gemakshalve door de vingers gezien.

In nauwe samenwerking met hun criminele vriendjes uit de Randstad brengen de Brabanders ‘vanuit Pakistan, Libanon en Marokko grote partijen hasj naar Nederland’. Het gaat vooral om woonwagenbewoners, schrijft Fijnaut. Het vele geld dat ze in de jaren zestig en zeventig hebben verdiend met diefstallen, inbraken en overvallen, willen ze investeren in de drugshandel. Dankzij hun hechte samenwerking én het onverschrokken geweld waarmee ze hun belagers van zich afslaan, verwerven ze zich al snel een sleutelpositie in de wereld van hasj en nederwiet.

Kempenbende

Voor een deel gaat het ook om de mannen over wie officier van justitie Duyx zich in 1977 al zo kwaad over maakte. Ze behoren tot de Kempenbende, die in de jaren zeventig vooral het Oost-Brabantse platteland onveilig maakt. Hun leider is Dikke Toon, woonachtig op het kamp in Eindhoven. In februari 1979 weet de politie zes kopstukken van de bende op te pakken. Dikke Toon krijgt negen jaar cel. Als hij eind 1984 voorwaardelijk in vrijheid wordt gesteld, rijdt hij, in een gloednieuwe Mercedes van zestigduizend gulden, met enkele handlangers naar Uden. Daar plegen ze een overval op een afgelegen boerderij, waar een weduwe en haar twee vrijgezelle zoons wonen. Onder bedreiging van een jachtgeweer nemen ze een spaarpot met 4.500 gulden mee. Een van de twee boerenzonen wordt neergeschoten: de kogels (twaalf ‘loden reeënbollen’) slaan een gat van twintig centimeter in zijn rug. Zijn 79-jarige moeder krijgt een schot hagel in de rug als ze probeert de telefoon te pakken.

Later ontdekt de politie dat Dikke Toon eerder dat jaar al tijdens zijn proefverloven meedeed aan overvallen op juweliers in Schijndel en Oirschot en op de Rabobank in Vorstenbosch. De nieuwe Kempenbende wordt op 17 december 1984 in de boeien geslagen. Behalve van de genoemde misdrijven worden ze verdacht van het doodschieten van de bedrijfsleider van de Albert Heijn in Hilvarenbeek en overvallen op de Rabobank in Esbeek en het postkantoor in Reusel.

Tussen de start van het politie-onderzoek op 5 oktober en de arrestatie van de verdachten verstrijken 74 dagen. ,,De bezuinigingen op de politiezorg zijn debet aan een niet slagvaardig optreden”, zo valt in maart 1985 te lezen in een even vertrouwelijk als schuldbewust schrijven van de politie.

,,Zo’n stel bandieten en terreurplegers werd vroeger aan de hoogste boom opgehangen”, zegt officier van justitie M. Kolkert tijdens het proces in de Bossche rechtbank. Dat draait deze keer uit op hogere straffen: Dikke Toon –dan 35 jaar- krijgt veertien jaar cel en ook zijn handlangers –die luisteren naar illustere bijnamen als de ‘Schrale Jankert’ en ‘den Bels’ gaan voor jaren achter slot en grendel.

Ponderosa

Leden van de Kempenbende en andere criminele kopstukken kwamen in de jaren zeventig regelmatig naar het woonwagenkamp aan de Vlijmenseweg in Den Bosch (met de bijnaam Ponderosa). Het braakliggende terrein aan de rand van de stad werd gebruikt voor schietoefeningen en het verbeteren van de stuurmanskunsten. Uit een rijdende auto springen, op topsnelheid je auto een draai van 180 graden laten maken, zulke dingen.

Niemand die er beter in was dan Koos R., een jongen van woonwagenkamp Vorstengrafdonk bij Oss. Al op jonge leeftijd was hij volgens de politie een van de grootste rovers in Oost-Brabant. Bij de ramkraken, liefst gepleegd met gestolen BMW’s of Mercedessen, gaat het om bontmantels, schoenen, antiek en televisies.

De politie verdenkt Koos R. van meer dan dertig kraken als ze –in 1977- op de weg van Vorstengrafdonk naar Nistelrode een fuik voor hem opzet. Surveillance-auto’s blokkeren de weg, maar Koos ramt er dwars doorheen. Een politieagent weet het vege lijf te redden met een snoekduik in de berm. De vluchtende kamper wordt beschoten met een karabijn, zijn achterruit wordt doorboord en R. knalt met zijn BMW tegen een boom. Hij weet echter te ontsnappen in de bossen, de politie krijgt hem niet meer te pakken.

Karabijn

Enige tijd later wordt R. toch gegrepen. In zijn eigen woonwagen, op Vorstengrafdonk. Het arrestatieteam van de politie rijdt in een Amerikaanse auto met caravan het kamp op. Ze houden halt voor de woonwagen van R. De achttien politiemensen die in de auto en de caravan zitten, hebben allemaal een karabijn bij zich. Degenen die de deur openbreken, dragen bovendien een kogelvrij vest, in de lucht cirkelt een helikopter. De arrestatie slaagt, R. wordt zonder al te veel tegenstand overmeesterd. De rechtbank veroordeelt hem tot zes jaar cel.

De gevangenis brengt Koos R. niet op het rechte pad. Als hij zijn straf heeft uitgezeten, ontpopt hij zich zich tot de rechterhand van Johan V., alias 'De Hakkelaar'. Deze woonwagenbewoner uit Leidschendam groeit in de jaren negentig uit tot de leider van het Octopus-syndicaat, dat honderden miljoenen verdient aan de invoer van soft drugs.

Politie en justitie zien Koos R. en zijn familieleden in Oss en omgeving nog altijd als machtige mannen in de Brabantse drugsindustrie. Hoofdrolspelers in de Sodom en Gomorra-achtige taferelen die ze nu al zo lang proberen de kop in te drukken.