Het narrengetal als gekkengetal: een zoektocht met elf verklaringen

Veertig is een heilig kerkelijk getal. De datum 11-11 is veertig dagen voor de winterwende, de kortste dag van het jaar en het begin van de donkere periode voor Kerstmis. Daarom zou het getal 11 belangrijk zijn geworden. De periode tussen Aswoensdag en Pasen wordt de veertigdaagse genoemd, de vastenperiode. Hemelvaartsdag is de 40e Paasdag.

Op 11-11 wordt de feestdag van St. Martinus gevierd. Hij overleed een paar dagen eerder, maar werd op 11 november begraven. Het sint-maartensfeest wordt van oorsprong gevierd met vreugdevuren en een lampionnenoptocht. Speciale sint-maartensliedjes worden aan de deur gezongen, in ruil voor snoep of fruit. Dit is een verwijzing naar de vroegere bedelfeesten die nodig waren om de moeilijke wintermaanden door te komen. 

Als vroeger een boog in een muur gebouwd werd, dan gebruikte men daar elf blokken voor. Vijf aan weerskanten. De elfde, die de pilaren bovenin met elkaar verbond, werd 'de gek' genoemd. 

Op 11-11 werd het werk op het land geacht klaar te zijn, wat reden was voor een feestje. De schuren waren gevuld en de pacht kon worden betaald. Dit was meteen het einde van de periode waarin huisslacht was toegestaan. Als de oogst minder was, dan werd er gedronken van verdriet en ergernis. Hoe dan ook: de herbergen puilden uit.

11 een gek getal omdat het tussen de 10 en 12 zit. Die twee zijn voor de kerk getallen met status, denk daarbij vooral aan de tien geboden en de twaalf apostelen. Maar ook aan de cijfers op de klok en het gegeven dat we twaalf maanden hebben. Elf gold daarbij als een teken van zonde. Het overschrijdt de 10 geboden, zoals 13 het ongeluksgetal is als overschrijding van 12. Toen de klok nog maar één wijzer had, stond deze op schilderijen vaak afgebeeld op 11, als teken dat het de hoogste tijd is om het leven te beteren.

Het cijfer klinkt in het Nederlands en de andere Germaanse talen hetzelfde als elf en alf, dat zouden watergeesten, kabouters, aardmannetjes of iets dergelijks zijn. Waarschijnlijk verwijzen zij naar de nog niet verloste zielen van voorouders die in het vagevuur verblijven. Zij zouden zich in groepen onder het aardoppervlak ophouden en als het ware een leger vormen met een koning aan het hoofd: de Harlekijn. Deze wilde, duivelse booswicht Hellequin zou 's nachts met een groep demonen te paard door de lucht rijden. Tijdens de lentefeesten (de oorsprong van carnaval) probeerde men daar contact mee te leggen. 

De taalkundige structuur van het woord elf vertoont een overeenkomst met de carnavalsgroet alaaf. Ook voor deze groet zijn meerdere verklaringen mogelijk. Een daarvan is de verwijzing naar all ave: allemaal gegroet. Een andere is alaaf als de afgeleide van de Duitse groet helau, waarbij de h niet wordt uitgesproken en de f en u makkelijk in elkaar overgaan. Alaaf betekent in het Jiddisch overigens eerste. Alaaf Keulen is zoveel als er gaat niets boven Keulen.

Met carnaval komt het getal 11 niet alleen terug op de elfde van de elfde, maar ook in de raad van elf. Deze vindt mogelijk haar oorsprong bij het overlijden van hertog Antoine van Bourgondië tijdens de Slag bij Azincourt in 1415. Zijn oudste zoon was te jong om hem op te volgen als hertog van Brabant en hij kwam onder regentschap van afgevaardigden van een 'raad van elf' bestaande uit afgevaardigden van de grote steden en abdijen. 

Spelen met de letters e, l en f levert aardige gedachten op. Zo is het te gebruiken als afkorting van het devies van de Franse revolutie: Egalité, Liberté, Fraternité, al gebruiken de Fransen een andere volgorde. Het is een meer ludieke verklaring.

Demonen, geesten en goden spelen een rol in de oorsprong van carnaval, waar deze met vuur en lawaai werden aangespoord om een einde te maken aan de winter. Het begin van de lente werd uitgebreid gevierd en uit dit feest is carnaval voortgekomen. Op 11-11 zouden de onvolgroeide dwazen nog maar de helft van de helft (dus een kwart) zo groot zijn, waardoor ze makkelijker verjaagd konden worden. 

Carnavalsvierders geven het getal 11 een belangrijke status. Vergaderingen beginnen om 20.11 uur, de prins wordt bekendgemaakt om 23.11 uur. In Roosendaal bestaat het motto uit elf tekens en in Prinsenbeek werd in de plaatsnaam met carnaval Boemeldonck de c toegevoegd om aan 11 letters te komen. Is het dan toeval dat het woord gekkengetal ook uit elf letters bestaat?