Lang is ervan uitgegaan dat de strikte handhaving van de regels en de harde fraudejacht het gevolg waren van de Bulgarenfraude in 2013. Deze praktijk bestond echter al veel langer. Al vijftien jaar houden ambtenaren zich niet aan de wet bij terugvordering van toeslagen, blijkt uit de stukken die RTL Nieuws heeft ingezien. Handleidingen, werkinstructies, excelbestanden en verzonden brieven, bieden een ‘onthullend inkijkje’, klinkt het.

Kort na de invoering van het toeslagenstelsel worden al instructies opgesteld om bij twijfel toeslagen niet zomaar uit te keren. Dat gebeurt niet alleen met kinderopvangtoeslag, maar ook met zorgtoeslag, huurtoeslag en kindgebonden budget. De handleidingen die de dienst Toeslagen bij de toepassing van relevante regels en wetten hanteert, zouden naar verluidt niet juridisch zijn getoetst.

Bij vermoedens van fraude komen mensen op een zogenoemde ‘uitsluitlijst’ te staan. ‘Afwijkend behandelen’ luidt een werkinstructie uit 2006. Toeslagen worden onder de noemer ‘nihilstelling’ stopgezet. Uit de documenten blijkt dat dit massaal gebeurt. Volgens de Belastingdienst was het beleid erop gericht bewuste of onbewuste fouten bij de aanvraag of wijziging van het grote aantal uitgekeerde toeslagen te voorkomen. 

Wie eenmaal op de uitsluitlijst terechtkomt, komt daar niet meer van af. Er is sprake van het ‘automatisch continueren van de afwijkende behandeling’, zo blijkt uit stukken uit 2007. Elk contact met de Belastingdienst resulteert in behandeling als fraudeur, schrijft RTL. Bovendien worden mensen met een ‘vinkje achter hun naam’ hiervan door de Belastingdienst niet op de hoogte gesteld, waardoor verweer niet mogelijk is.

Het ministerie van Financiën stelt in een reactie niet alle stukken te hebben kunnen achterhalen die door de nieuwszender zijn aangevoerd. Desondanks bevestigt ze dat strikte interpretatie van wet- en regelgeving door de Belastingdienst ook in de beginjaren zeer ingrijpende gevolgen heeft gehad voor mensen. “Dat is bekend, en dat is ook onderkend”, staat in een schriftelijke reactie aan de nieuwszender. “Juist om die reden heeft het kabinet besloten ouders te compenseren over de gehele periode sinds de invoering van de kinderopvangtoeslag in 2005.”

De zogenoemde ‘toeslagenaffaire’ kwam aan het licht dankzij onderzoek van RTL Nieuws en Trouw. Daaruit bleek dat de Belastingdienst in 2014 voor circa 300 ouders – de tellingen lopen uiteen - de kinderopvangtoeslag volledig stopzette en terugvorderde. Dit na een onderzoek door een antifraudeteam. Dat was bij controle van het Eindhovense gastouderbureau Dadim op ‘onregelmatigheden’ gestuit.

Zo bleek dat ouders onvolledige of onjuiste informatie hadden aangeleverd toen zij de toeslag aanvroegen. Soms ging het om een verkeerd ingevuld getal of een ontbrekend bonnetje. Dat werd keihard bestraft. Doordat gezinnen opeens honderden euro’s per maand misliepen en daarnaast ook bedragen uit jaren ervoor moesten terugbetalen, kwamen zij in grote financiële problemen terecht. 

De parlementaire ondervragingscommissie kinderopvangtoeslag constateerde in december vorig jaar in haar eindverslag. dat de ouders die slachtoffer werden van de harde aanpak ‘ongekend onrecht’ was aangedaan. De ‘grondbeginselen van de rechtsstaat zijn geschonden’ en ouders hebben jarenlang ‘geen schijn van kans’ gehad, luidde het. De commissie-Donner wees met een beschuldigende vinger naar het politieke klimaat tijdens de vorige twee kabinetten, waarbij de nadruk meer en meer op fraudebestrijding kwam te liggen.

De oprichting van het Combiteam Aanpak Facilitators was hier een reactie op. De zogeheten ‘Bulgarenfraude’ in 2013 bracht toenmalig staatssecretaris Frans Weekers in grote problemen. Hij wist een motie van wantrouwen, ingediend door de oppositie, ternauwernood te overleven. Vanaf dat moment werd iedere misslag, overtreding of onjuiste aangifte van een toeslag als fraude aangeduid, aldus Donner.

De ‘toeslagenaffaire’ kostte staatssecretaris van Financiën Menno Snel de kop, leidde tot het vertrek van Lodewijk Asscher als PvdA-lijsttrekker van de PvdA en tot het aftreden van het kabinet Rutte, medio januari.