Mariëlle (achternaam bekend bij de redactie): ,,Sophie woonde net in Nederland en kende nog niet zoveel mensen. We hadden meteen zo’n klik dat we al snel dikke maatjes werden.” Toen ze na een paar maanden vroeg of ze 500 euro mocht lenen, omdat haar opdrachtgever nog niets had overgemaakt, schrok ik. Was ze wel echt een vriendin, of zag ze mij als potentiële geldschieter, omdat ik een goede baan heb en zij als freelance vormgever probeert te overleven?’’

,,Sophie werd woedend: ‘Jullie Nederlanders delen niets. In Ghana help je elkaar gewoon als je vrienden bent’, zei ze. We hebben het bijgelegd, want we vonden het allebei zonde als zoiets stoms als geld tussen ons in kwam te staan, maar soms vraag ik me af: Ben ik Nederlands gierig? Of is het normaal dat ik niet meteen mijn portemonnee trek als mijn vrienden om geld verlegen zitten?’’

Volgens Paul van Lange, hoogleraar psychologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, zit er inderdaad een cultureel aspect aan: ,,In Nederland leven we in een verzorgingsstaat, waarin je met problemen vaak eerst bij de juiste instantie aanklopt in plaats van bij je vrienden. Vergelijk het met samenlevingen die minder georganiseerd zijn dan de onze: daar is spontaan geven en de ander helpen veel gebruikelijker.’’

Volgens Van Lange beïnvloedt geld vriendschappen ook als er geen culturele verschillen zijn. ,,Bij kennissen hanteren we de ‘exchange-norm’: wat jij voor mij doet, doe ik voor jou. Vrienden horen volgens de ongeschreven regels altijd voor je klaar te staan, ongeacht wat er speelt. Dat noemen we de ‘communal-norm’.’’

,,Geld is een uitwisselingsmiddel. Wat ik jou voor je verjaardag geef, hoort ongeveer dezelfde waarde te hebben als het cadeau dat ik van je kreeg. Zelfs in de meest hechte vriendschappen houden mensen zich aan deze regel, of ze nou toegeven dat het gebeurt of niet. Zo willen we niet zijn, maar zo zijn we wel.’’

Dat niet iedere vriend zich hieraan houdt, weet Jim Hoenderloo. ,,Ik vind het beroerd dat mijn allerbeste vriend niet eens de moeite neemt om voor mijn verjaardag iets anders mee te brengen dan een fles wijn uit de supermarkt. Hij doet dat al zo lang ik hem ken, maar we zijn inmiddels al jaren student-af en hij heeft net als ik een goedbetaalde baan. Voor hem kies ik altijd iets uit wat hij echt graag wil.’’

,,Hij staat verder altijd voor me klaar, maar toch’’, zegt Jim. ,,Laatst vertelde ik het aan gezamenlijke vrienden, en bleek dat hij het bij hen net zo hard doet. Dus nu noemen we hem onder elkaar ‘de krent’. Lullig misschien, maar hij maakt het er zelf naar.’’

Van Lange onderzocht hoe mensen reageren op normovertredingen van anderen. ,,Als je in de westerse wereld een norm overtreedt, dan is het tamelijk gebruikelijk om iemand niet te confronteren maar er wel met anderen over te roddelen. Als je bijvoorbeeld in Japan de richtlijnen niet volgt, dan voel je de verschrikte en afkeurende blikken van omstanders. Maar hier kun je rustig door rood fietsen zonder dat er ook maar één persoon vreemd van opkijkt. In die zin zijn we losser dan andere culturen, maar we roddelen er wel graag over om onze frustratie kwijt te kunnen.’’

_{Lees verder onder de foto.}

En wat als je zelf veel minder te besteden hebt dan je vrienden? Maisha Rijnhart: ,,Toen mijn beste vriend zich bij zijn bedrijf liet uitkopen, was hij in één klap miljonair. Ik ben niet jaloers; als ik af en toe iets leuks kan doen, ben ik al blij. Maar nu betaalt hij zonder het te vragen alle etentjes en avondjes stappen. Lief bedoeld, maar toch voelt het juist alsof ik niet meer voor vol word aangezien. Dat steekt.’’

Van Lange: ,,Verschillen die door geld worden geaccentueerd, zijn lastig. Want op de achtergrond speelt toch altijd die tegenstelling. En de problematiek wordt vaak niet expliciet gemaakt, want dan wordt het er juist nog ongemakkelijker op. In echt goede vriendschappen moet je het er over kunnen hebben, maar dan vooral vanuit een oplossing denkend. Dus nodig hem thuis eens uit en kook iets lekkers als wederdienst.’’

Tot slot heeft Van Lange nog een advies voor alle geld-vriendschapsdilemma’s: ,,Geld is, net als salarisinformatie, een gevoelig onderwerp, vooral in Nederland. Wij koppelen geld aan status: je moet het laten zien, je hoort het na te streven. En dat beïnvloedt ons menselijk gedrag, dus ook onze vriendschappen. Maar écht goede vrienden moeten het kunnen bespreken en samen een oplossing bedenken zodat het voor beide partijen oké blijft.’’

Geïnteresseerd in meer over geld en psychologie? Kijk dan onderstaande video, over waarom je je blij voelt door de loterij, óók als je niks wint:

Bekijk hier al onze video’s over de economie: