Waarom de versjes van Annie M.G. Schmidt nooit de oude doos in gaan

Vandaag is het Annie M.G. Schmidt-dag. Het is namelijk de 111e verjaardag van de ‘Koningin van het Nederlandse Kinderboek’. Schmidt werd geboren op 20 mei 1911 en was een Nederlandse schrijfster van onder andere versjes, liedjes, boeken, toneelstukken en televisieseries. De bekendste boeken van Schmidt zijn Abeltje, Jip en Janneke, Wiplala, Ibbeltje, Minoes, Pluk van de Petteflet, Floddertje en Otje  - verhalen die stuk voor stuk tot ons collectieve geheugen behoren.

Vorig jaar verscheen De Grote Vriendelijke 100, een lijst met de favoriete kinderboeken aller tijden, gekozen door de luisteraars van De Grote Vriendelijke Podcast en bezoekers van de boekensite hebban.nl. Op nummer vier stond Pluk van de Petteflet van Annie M.G. Schmidt. Otje, Minoes, Wiplala en Floddertje stonden alle vier ook in de top 100. Zoveel kinderboeken, zoveel keuze en toch blijft de magie van Annie M.G. Schmidt groot. Waar komt dat toch door?

Nostalgie speelt natuurlijk een rol. Als jij zelf als kind genoot van de verhalen van Spijtebijt, Pippeloentje of de Stampertjes, dan is het logisch dat je deze verhalen ook graag aan je eigen kinderen voor wil lezen. Voorlezend aan je kinderen word jij even teruggeworpen naar jouw eigen kindertijd en lees je de verhalen weer met de ogen van toen. 

,,Ouders en leerkrachten die deze boeken voorlezen kennen ze nog uit hun eigen jeugd. Ze zien de schoonheid en kracht ervan en hebben er zelf waarschijnlijk warme herinneringen aan. Het zijn ook fijne verhalen om voor te lezen vanwege het mooie woordgebruik”, zegt leesmediacoach Toos van den Beuken, werkzaam in Bibliotheek Helmond-Peel. Van den Beuken werd gisteren benoemd tot Jeugdspecialist van het jaar 2022. Deze titel wordt toegekend aan de meest bevlogen jeugdspecialist in Nederlandse bibliotheken.

,,Ik denk ook dat veel verhalen van Annie M.G. Schmidt tijdloos en daarmee altijd actueel zijn”, gaat Van den Beuken verder. ,,Neem Pluk van de Petteflet. Kinderen vinden het vooral een spannend avontuur, maar de dieper liggende gedachte is deze: zorg goed voor het milieu. Of Otje, een kindje met een vader die als kok nergens aan de slag komt omdat hij niet de juiste papieren heeft. Dat zijn maatschappelijke thema’s waar je als ouder of leerkracht via deze verhalen op een luchtige manier aandacht aan kunt besteden. Maar dat hoeft niet, het kunnen ook ‘gewoon’ mooie voorleesverhalen met originele karakters zijn die bij kinderen enorm tot de verbeelding spreken.”

‘Jip bromt een beetje. Want hij verveelt zich zo. Hij stopt een kraal in de bloempot bij het raam. En hij stopt drie kralen in vaders pantoffels. En hij stopt een kraal in de jampot. En hij stopt allemaal kraaltjes in de kaas. In ieder gaatje van de kaas stopt hij een kraal. En dan stopt hij een kraal in zijn neus. Hij duwt en duwt. Nu zit de kraal in zijn neus.’

,,Overigens zijn niet alle verhalen van Annie M.G. Schmidt tijdloos”, zegt Van den Beuken. ,,Bepaalde verhalen van Jip en Janneke zijn natuurlijk gedateerd en rolbevestigend. Jip is een stoere durfal, Janneke is bang. Het mooie daarvan is natuurlijk wel dat deze verhalen weer aanleiding kunnen zijn om dit onderwerp bespreekbaar te maken bij kinderen. ‘Zo ging het vroeger’. Je ziet ook wel dat sommige voorlezers de rollen gewoon omdraaien. Jip die de thee zet en Janneke die in de boom klimt.’

Waar komt de aantrekkingskracht van haar verhalen bij kinderen vandaan? ,,De verhaalfiguren van Annie M.G. Schmidt zijn origineel, maar ook geloofwaardig. Pluk van de Petteflet heeft geen ouders en gaat zijn eigen weg, maar het is toch een geloofwaardig verhaal voor kinderen. Wat trekt kinderen nog meer aan? De stoute en ondeugende kinderen in haar verhalen. Ze springen in de modder, zijn brutaal tegen papa of mama en knippen zelf haren: de personages lappen de regels aan hun laars. Daar houden de meeste kleuters natuurlijk van.”

‘En ik wil op de kanapee met hele vuile schoenen
en ik wil aldoor gillen: Nee!
En ik wil met de melkboer mee
en dan het paardje zoenen.
En dat is alles wat ik wil
en als ze kwaad zijn, zeg ik: Bil!’
‘Wat ’n ongeluk! Wat ’n ongeluk!
Daar is me die hele toren stuk,
van onderen en van boven!
Maar Gerritje zegt: Het was heus niet
mijn schuld,
het ging zo vanzelf met die katapult
en: of je hem niet verklappen zult
Dat moeten we hem beloven.
Ssst… mondje toe!’

De reden dat wat oudere kinderen de boeken van Abeltje of Minoes nog steeds lezen, heeft volgens Van den Beuken ook te maken met het feit dat deze boeken verfilmd zijn. ,,Oudere kinderen zien misschien eerst de film en willen daarna het boek lezen.”

In het onlangs uitgegeven boek ‘Het mooiste van Annie M.G. Schmidt’ vind je 280 pagina’s aan kinderverhalen en gedichten. Een bundel voor alle leeftijden, uitgebracht door uitgeverij Querido. Naast de welbekende illustraties van Fiep Westendorp bevat het boek ook prenten van Thé Tjong-Khing, Fleur van der Weel en Wim Bijmoer.