Dit is waarom het niet goed is regelmatig antibiotica te slikken: ‘Het is geen wondermiddel’

Antibiotica kunnen worden voorgeschreven bij een infectie met een bacterie. Volgens cijfers van het Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg (Nivel) slikken patiënten met een urineweginfectie het geneesmiddel het vaakst, gevolgd door mensen met acute infecties aan de bovenste luchtwegen en een longontsteking.

,,Er zijn wel aanwijzingen dat huisartsen het geneesmiddel minder voorschrijven”, zegt Lambooij. Volgens de apotheker is dat onder meer te verklaren door het coronavirus. Niet alleen door de hygiënemaatregelen die werden genomen, maar ook omdat duidelijk werd dat antibiotica niet helpen tegen ontstekingen veroorzaakt door een virus.

Cijfers van het Nivel ondersteunen die trend. In 2020 nam het antibioticagebruik al flink af, en in 2021 daalde het percentage gebruikers van 14,3 naar 13,9 procent. Een goede ontwikkeling, denkt Lambooij. Want veelvuldig gebruik zou niet goed zijn.

,,Antibiotica is een verzamelnaam voor alle geneesmiddelen die bacteriën doden of de groei remmen. Er is dus niet één soort antibiotica, de meest bekende is penicilline. Elk variant werkt op zijn eigen manier. Wel hebben ze met elkaar gemeen dat ze allemaal de besmetting met een bacterie te lijf gaan.”

,,In Nederland zijn antibiotica niet los verkrijgbaar. Het is de huisarts, tandarts of een medisch specialist die het middel voorschrijft. Welke variant hangt af van de plek en ernst van de infectie. ,,De bacterie die een blaasontsteking veroorzaakt is bijvoorbeeld gevoeliger voor andere antibiotica dan de bacterie die een longontsteking teweegbrengt. Omdat je er zeker van wil zijn dat het geneesmiddel zijn werk doet, kan de huisarts in het geval van een ernstige infectie een antibioticum voorschrijven dat meerdere bacteriën tegelijkertijd aanpakt.”

Hoe lang duurt het voordat antibiotica werkt?
,,Ook dat hangt af van hoe ernstig de infectie is. In de meeste gevallen zal er binnen twee tot drie dagen verbetering optreden. Is dat niet het geval, en blijf je last houden, kun je het beste contact opnemen met je huisarts. Dat zou er namelijk op kunnen duiden dat de bacterie niet gevoelig is voor het gebruikte antibioticum. Sowieso is de werking van het middel bij geen enkel persoon hetzelfde. Dat heeft te maken met iemands lichaamsbouw en hoe kwetsbaar die persoon is.”

Wat mag je niet doen als je antibiotica slikt?
,,Het valt mee. Bij de meeste antibiotica kun je gewoon alcohol drinken. Als dat niet kan, staat dat expliciet aangegeven in de bijsluiter, dat is bijvoorbeeld het geval bij metronidazol. Doe je dat wel, kun je er misselijk en naar van worden. Bij sommige varianten wordt aangeraden de zon te mijden. Bepaalde stofjes als tetracyclines en doxycycline kunnen je overgevoelig maken voor uv-licht. Ook kan het in sommige gevallen beter zijn je glas melk even te laten staan. Het calcium in de melk maakt verbinding met bepaalde stofjes uit de antibiotica, en dat gaat niet goed samen.”

Wat doet antibiotica met je weerstand?
,,In principe heeft het daar geen invloed op. Het belangrijkste probleem met veelvuldig gebruik is dat bacteriën in je lichaam resistent kunnen worden en niet meer reageren op het geneesmiddel. Volgens het RIVM is daar sprake van als een bacterie ongevoelig wordt voor antibiotica. Dat kan gebeuren als een antibioticum regelmatig wordt gebruikt. Bacteriën gaan zichzelf dan beschermen tegen het geneesmiddel.

,,Als je gezond bent, en je slikt antibiotica tegen een onschuldige infectie, hoeft dat niet heel erg te zijn. Maar heb je last van een verminderde weerstand en is de bacterie waartegen je lichaam aan het vechten is hardnekkig, kan dat problemen geven. Is de situatie ernstig, kan worden besloten je in het ziekenhuis aan een infuus met antibiotica te leggen. Dat is dan een zwaarder middel dan de huisarts voorschrijft.”

,,Daar komt bij dat je zo gericht mogelijk wil behandelen. Om de kans op resistentie te verkleinen zal de arts daarom zo gericht mogelijk antibiotica voorschrijven, gericht op de meest waarschijnlijke ziekteverwekker. Met een antibioticum dat zich richt op een breed spectrum aan bacteriën, loop je de kans dat er een paar bacteriën zijn die een sluiproute ontwikkelen.”

Wat kunnen nadelen zijn van veel antibiotica slikken?
,,Vrijwel elk middel kent bijwerkingen in de vorm van diarreeklachten en maag-en darmproblemen. Die kunnen een week aanhouden. Verder kunnen er ook bijwerkingen zijn als huiduitslag en misselijkheid.”

Dat er zoals het ernaar uitziet minder antibiotica worden voorgeschreven is volgens Lambooij een goede ontwikkeling. ,,Patiënten moeten zich blijven realiseren dat het geen wondermiddel is en dat het regelmatig slikken ertoe kan leiden dat lichaam er niet meer op reageert.