Jongeren met mentale problemen die nergens terecht kunnen, ouderen die langer thuis moeten blijven wonen maar dat eigenlijk niet kunnen… steeds vaker ziet Marnix van der Leest hoe zijn patiënten tussen wal en schip belanden. Het levert geregeld frustrerende situaties op; een grote belasting bovenop de drukte van de dagelijkse praktijk. ,,De druk op de huisarts is de afgelopen tijd torenhoog geworden”, zegt hij. ,,En het eind is nog niet in zicht. Het gevolg is dat we steeds minder toekomen aan de essentie van ons vak: persoonlijke zorg bieden aan onze patiënten.”

Er spelen verschillende zaken die het vak van huisarts de afgelopen decennia hebben veranderd. De vergrijzing heeft ervoor gezorgd dat er meer oudere patiënten zijn dan vroeger en er dus ook meer mensen zijn die kampen met complexere kwalen die meer zorg en dus tijd vereisen.

Ook de administratieve druk is gaandeweg gigantisch geworden, zegt Van der Leest. ,,We moeten veel van wat we doen verantwoorden. Controle is goed, transparantie is een goede zaak, maar de regelzucht slaat echt door. De huisartsenpraktijk is een bedrijf geworden.” Ter vergelijking: de praktijk waar Van der Leest werkte, bestond vroeger uit twee huisartsen en twee assistentes. Nu is het een bedrijf van twintig man. Voor ongeveer hetzelfde aantal patiënten.”

Die extra mensen zijn natuurlijk niet alleen aangenomen voor de administratie. Praktijken groeien vooral vanwege het uitdijende takenpakket. In tegenstelling tot vroeger kun je tegenwoordig bij de gemiddelde praktijk ook terecht voor kleine chirurgische verrichtingen, uitstrijkjes, bevolkingsonderzoeken en spreekuren voor diabetes, COPD en bloeddrukproblemen.

,,Het maakt ons werk aan de ene kant interessanter”, zegt Van der Leest. ,,Aan de andere kant kost het ook veel tijd en mankracht. Het maakt onze zorg bovendien onpersoonlijker omdat je als patiënt steeds andere gezichten ziet: verschillende huisartsen, assistentes, praktijkondersteuners en -verpleegkundigen. De band met de ‘oude vertrouwde’ huisarts verwatert zo.”

Dat is jammer, vindt Van der Leest. Want die persoonlijke band is nu juist een van de kernkwaliteiten van de huisarts. ,,Als patiënt is het prettig om je gekend te voelen. De huisarts kent je vaak al vele jaren. Hij/zij kent je gezin, je achtergrond en de context. Het is een vertrouwensrelatie die is gebaseerd op persoonlijk contact. Die band bouw je op over jaren. Dat aspect staat nu onder druk.”

Ook versnippering van de eerstelijnszorg zorgt voor hoofdbrekens, zegt Van der Leest. Soms zit hij aan tafel met tien verschillende zorgverleners om het over één enkele patiënt te hebben. Het komt dikwijls voor bij ouderen die niet meer thuis kunnen wonen, maar ook nergens anders terechtkunnen. Of bij jongeren die psychische zorg nodig hebben, maar waarvoor nergens plek is.

In zijn boek beschrijft hij hoe hij een paar jaar geleden een telefoontje kreeg van de thuiszorg: aan een 84-jarige cliënt kon niet langer de zorg geboden worden die ze nodig had. ,,Ze was nagenoeg blind, had een alcoholprobleem en lag in haar eigen ontlasting. Ze belde de ambulance zo vaak dat die niet meer voor haar uit wilde rukken. Iedereen trok zijn handen van haar af. Maar ze had wél hulp nodig. Wie kon ik dwingen verantwoordelijkheid te nemen?”

Het antwoord: niemand. Dus ging Van der Leest zelf met instellingen bellen. Na tientallen telefoontjes waarin hij zowel radelozer als bozer raakte, was er een verpleeghuis dat het wel met haar wilde proberen. Andere verhalen in het boek gaan over jongeren die niet de psychologische hulp krijgen die ze nodig hebben omdat veel GGZ-organisaties langs elkaar heen werken. Een verschrikking, noemt Van der Leest het. Want het leidt tot hartverscheurende situaties in de spreekkamer: wanhopige ouders en kinderen die er steeds slechter aan toe raken.

,,Het kost me uren per week om mensen op de juiste plek te krijgen. Als het al lukt. En die uren kan ik dus niet aan andere patiënten besteden. Soms zit je gewoon te wachten op een crisis zodat er eindelijk hulp komt. Ik lig daar ’s nachts soms wakker van.”

Hoe het vak eruit zou moeten zien? ,,De huisarts zou in al dit soort gevallen de spin in het web moeten zijn die alles coördineert. Dat kan ik als de huisarts omdat ik mijn patiënten ken en weet wat bij ze past. Helaas werkt het niet zo. Omdat de persoonlijke aandacht die ik als huisarts aan patiënten kan besteden steeds meer in de verdrukking komt. Daarom wilde ik dit boek schrijven. Om te laten zien dat het een fantastisch vak is. En dat we er zuinig op moeten zijn.”

_{Marnix van der Leest is huisarts in Leusden en schreef het boek Huisarts op recept.}