Cartoonist Tom Janssen: ‘In een gezonde democratie mag je de macht bespotten’

Met milde spot becommentarieert hij alledaagse situaties. Politiek tekenaar Tom Janssen ziet zichzelf niet als een boodschapper, daarvan zijn er al genoeg. ,,Ik ben altijd op zoek naar een doodgewone situatie waar de politiek dicht op de huid zit”, zegt Janssen. ,,Met zo weinig mogelijk tekst wil ik een helder beeld neerzetten. Iets tekenen dat mensen aanspreekt, wat herkenbaar is. De tekening is helemaal geslaagd als ze er ook een beetje om moeten lachen. ”

Tom Janssen tekent al dertig jaar cartoons voor het Brabants Dagblad. Zijn tekeningen zijn wekelijks op zaterdag of op maandag terug te vinden op de opiniepagina. ,,Voor inspiratie houd ik het nieuws nauwgezet bij. Het zoeken, kijken en nadenken kost de meeste tijd. Wat speelt er de komende dagen en wat vind ik daarvan? Ik probeer er één ding uit te lichten, terwijl ik natuurlijk weet dat er meerdere kanten aan een verhaal zitten. Een tekening is nooit genuanceerd. Ik probeer niet zomaar iets te roepen en zoek altijd een originele invalshoek. Mijn tekening mag iets lichts hebben, er staan al genoeg serieuze verhalen in de krant.”

Na tientallen jaren tekenen vindt Janssen het niet moeilijk om origineel te blijven. ,,Iedereen heeft zijn eigen beeldtaal en metaforen, toch probeer ik daar altijd een draai aan te geven. Als politiek tekenaar is die ervaring juist fijn. Toen ik net begon dacht ik weleens: wie ben ik om daar iets van te zeggen? Dat is ook terug te zien. Door de jaren heen ben ik gegroeid, zekerder van mezelf geworden.”

Janssen is een ouderwetse tekenaar. Als hij een idee heeft, begint hij met ‘krabbelen met potlood’, zoals hij dat zelf zegt. Pas als hij helemaal tevreden is over de compositie, werkt hij de tekening uit op papier met penseel en Oost-Indische inkt. ,,De meeste cartoonisten werken digitaal, ik kleur de tekening alleen op de computer in. Ik ben eigenlijk heel tevreden met deze combinatie. Ik kan tekenen waar en wanneer ik wil en heb geen last van technische problemen.”

Janssen heeft al veel prijzen mogen winnen in zijn carrière, waaronder tweemaal de Inktspotprijs. Dit jaar mocht hij twee internationale prijzen voor zijn cartoons ontvangen. Op het Europese Culturele Festival Lector in het Italiaanse Fabula kreeg hij de Libex Award voor een cartoon over Black Lives Matter, die op 13 juni 2020 in Trouw verscheen. Voor deze prijs waren 160 cartoonisten uit 55 landen uitgenodigd om deel te nemen met spotprenten over het thema ‘Cancelcultuur en politieke correctheid’.

Ook deze cartoon van Janssen toont weer een alledaagse situatie. Een zwarte man is aan het vegen in het park, terwijl onverschillige voorbijgangers ‘Black lives matter!’ roepen. Ze vinden het wel belangrijk, maar steken er liever niet te veel energie in en gaan door met waar ze mee bezig zijn.

Een week later ontving Janssen de eerste prijs van de European Cartoon Award 2021; hij tekende volgens de jury de beste cartoon over politieke ontwikkelingen in Europa. Janssen kreeg de prijs voor een tekening over Belarus, die vorig jaar augustus in Trouw heeft gestaan. De prijs bestaat uit 10.000 euro. Er waren 287 inzendingen, ingediend door cartoonisten uit 28 verschillende landen.

De jury kende Janssen de prijs toe omdat zijn spotprent reflecteert op de politieke realiteit van Europa en omdat hij impliciet de relevantie benadrukt van de persvrijheid, die flink op het spel staat door gewelddadige dreigementen aan het adres van de pers. ,,Ik heb de situatie rondom de frauduleuze verkiezingen in Belarus in een tekening willen vangen. De eigen bevolking probeert despoot Alexander Lukashenko naar beneden te trekken. De inbreng van de Europese Unie in de nasleep van keiharde repressie is weinig meer dan loos theater.”

De European Cartoon Award is door Studio Europa Maastricht en de European Press Prize opgericht in 2019 om het tekenen van spotprenten aan te moedigen. ,,Dat is ook nodig, in 2020 schrapte The New York Times na ophef de dagelijkse cartoon. De politieke tekening hoort thuis in de krant. In een gezonde democratie mag je de spot drijven met de macht.”

Janssen mag dan ook alles tekenen wat hij wil, hij wordt nooit teruggefloten door de hoofdredactie. ,,Natuurlijk zijn er soms mensen die aanstoot nemen aan mijn tekening, maar dat heeft nog nooit voor bedreigende situaties gezorgd. Sterker nog, ik krijg minder reacties dan een columnist. Misschien omdat mensen weten dat een situatie in een cartoon uitvergroot wordt.”

Janssen is inmiddels zeventig jaar en tekent nog elke week. Hij denkt er nog niet aan om te stoppen, daarvoor vindt hij zijn werk nog te leuk. ,,Ik zou wel graag zien dat kranten jong talent de kans geeft om te groeien. Ik ben erg dankbaar dat ik, toen ik net begon, ook die kans heb gehad.”