Brabantse Dutchbatters spelen in theaterstuk de pijn en woede om Srebrenica van zich af

Raymond Braat speelt Raymond. Stephan Mertens speelt Stephan. Antoon van de Wiel speelt Antoon. ,,Nou, spelen", krast die laatste met zijn vingers twee aanhalingstekens in de lucht. ,,Het publiek heeft wel door dat we dit dus echt allemaal meegemaakt hebben."

Drie Dutchbatters, die hun pijn en hun woede op het toneel uitspreiden. 'Met open ogen' gaat 5 juli in de Verkadefabriek in Den Bosch een première. Met open vizier acteren de blauwhelmen. ,,Het spelniveau is bij therapeutisch theater vaak niet al te hoog", weet hun regisseur Boy Jonkergouw. ,,Maar deze drie jongens kunnen dus écht wat."

Twee jaar geleden ging Jonkergouw met de drie om de tafel zetten. Hun verhalen over de uitzending naar Bosnië en de bittere thuiskomst zette Jonkergouw in theatertaal om. 'Tienduizenden vluchtelingen zaten als ratten in de val en wij mochten ze gezelschap houden', is zo'n regel die Jonkergouw uit het hart van Antoon van de Wiel heeft gegrepen.

Lees verder onder de foto

Bosnië ligt 23 jaar achter hen, maar het zit nog vlak onder hun huid. Elk jaar belandt Antoon van de Wiel in een dip als 11 juli eraan komt, de dag waarop de moslimenclave van Srebrenica in Servische handen viel. ,,Het moet de komende jaren niet erger worden", peinst hij.

Zijn twee jongere collega's en lotgenoten hebben de diagnose post-traumatische stress-stoornis gekregen. Van de Wiel wil daar op z'n 63e niet aan. ,,Hij zit nog in de ontkenningsfase", knipoogt Mertens (45) in de pauze van de repetitie.

Van de Wiel trekt een wrang glimlachje. ,,Ik zég dat ik het niet heb. Maar ik weet natuurlijk wel beter. Ik verdom het alleen om die molen in te gaan. Ik ben een genezerik, een hospik. Ik ben opgeleid om mensen uit de put halen. Dan ga ik er zelf toch zeker niet in zitten."

Waarna hij vertelt geen film meer uit te kunnen kijken en geen boek meer uit te kunnen lezen. Elke nacht, al jaren aan een stuk, wordt hij in zijn bed in Oisterwijk klokslag vier uur wakker. Maar toen hij terug was in Srebrenica, sliep hij de hele nacht door. ,,Gek hè. Alsof ik alleen daar nog rust kan vinden." Hij heeft een bloedhekel aan Fransen, want die lieten hen zitten in Srebrenica. En aan de media, want die verdraaiden de feiten.

Op zijn tandvlees heeft Van de Wiel in het leger zijn functioneel leeftijdsontslag gehaald. De laatste jaren liet hij zich niet meer uitzenden naar oorlogsgebieden. Ook voor Stephan Mertens was op een gegeven moment de maat vol. Het dal ligt achter hem, maar hij heeft wel besloten Defensie voor de politie in te ruilen. Het leger blijft hij trouw in de webshop die hij samen met zijn vrouw vanuit hun woonplaats Tilburg runt. Nota bene: veteranen krijgen 5 procent korting op het hele assortiment aan modelbouw.

Discussie in de pauze. Jonkergouw zegt niet te kunnen geloven dat iemand door PTSS zich aan zijn eigen kind vergrijpt. ,,Iemand vermoorden, dat kan ik begrijpen. Maar je kind misbruiken?" Raymond Braat (42), uit Helmond, helpt zijn regisseur uit de droom. ,,PTSS, dat is TBS man. Ik ken er die in een hutje in een bos zijn gaan wonen. Compleet doorgedraaid."

Zijn vrouw woont, zo af en toe soufflerend, de repetitie bij. Ze mompelt: ,,Wij hebben ook PTSS hoor. Secundaire PTSS." Een scène bij thuiskomst vertelt dat verhaal. Stephan wordt door zijn vrouw besprongen, zo blij is ze dat hij weer thuis is. Ze heeft van haar ouders dinerbonnen gekregen voor het Bossche restaurantje waar hij haar nog ten huwelijk heeft gevraagd. 'Ja ja, ik moet eerst even debriefen hoor', zet haar man de toon voor de komende jaren. 'Ik heb een vreemde man in huis gekregen', stelt ze in de volgende scène vast.

Theater is therapie voor ze. Maar Antoon van de Wiel wil dat hun verhaal ook landt in het publiek. ,,Mensen mogen weten wat de impact van een uitzending is. Elke soldaat komt er als een ander van terug. Als Dutchbatters zijn wij in de media ook nog eens als halve moordenaars weggezet. Die hoon doet zeer, al is er voor ons ook waardering gekomen. Als Dutchbat op Veteranendag defileert, staan de mensen speciaal voor ons op. Dat doet zo goed."

Na een reeks van try-outs gaat 'Met open ogen' op 5 juli in de Verkadefabriek in Den Bosch in première. Andere opvoerdata in Brabant zijn: 20 september De Enck Oirschot, 22 september Annatheater Helmond, 19 oktober Markant Uden, 22 november Tiliander Oisterwijk. Tekst en regie: Boy Jonkergouw. Spel: Raymond Braat, Stephan Mertens, Antoon van de Wiel, Prisca van der Mullen, Heleen van Doremalen en Lotte Penning.

Stefan: Tegen het publiek Midden jaren 90 werden wij naar een land gestuurd waar iedereen knettergek was geworden.

Antoon: Blijkbaar kan dat. Je kunt gek worden in je eentje, maar je kunt ook gek worden in groepsverband. Dat noemen ze ook wel oorlog.

Ray: Joegoslavië was een land waar iedereen het een halve eeuw prima met elkaar kon vinden.

Stefan: Mensen spraken dezelfde taal, waren elkaars buren, collega’s en vrienden.

Ray: Maar in de jaren ’90 veranderde dat. Ineens heette de buurman geen Ratko meer maar Servische hond, heette die charmante brunette van de markt geen Jelena meer, maar moslimhoer.

Stefan: En met moslimhoeren mocht je alles doen wat in je opkwam, als je Serviër was.

Antoon: Naar dat land, waar iedereen elkaar om bizarre redenen dood wilde hebben, werden wij toegestuurd.

Stefan: Ik zat in Sarajevo. Dat was zeg maar de anus van het hele conflict. En sommigen van ons mochten op excursie naar Tuzla. Daar werd een granaat op een plein vol met jonge mensen gegooid.

Ray: Dat was toen een nieuwe rage onder de Serviërs, granaten op pleinen gooien

Stefan: En wij konden de rommel opruimen.

Antoon: Tsja, iemand moet het doen.

(Boy Jonkergouw)