Bloemen geef je aan mensen als ze nog in leven zijn. En dus heeft Marijke Wagenaar-Van Oss (72), trouw aan haar Joodse traditie, een keitje meegebracht naar Oisterwijk om op de zerk van haar moeder te leggen. Met een viltstift schreef ze er twee letters op, de L en de Y. ,,Love you. Vandaag zou moeder 101 zijn geworden.”

Drie plaatsen verder, voorbij de eeuwige rustplaatsen van haar vader en haar oom, staat een stenen paaltje. Het markeert haar eigen, zelf uitgezochte plekje. Macaber? ,,Nee hoor”, glimlacht de Bossche, die haar jeugd in Oisterwijk doorbracht. ,,Het geeft juist een fijn gevoel dat ik in het rijtje van mijn familie kom te liggen.”

Klinkt vreemd, maar de Joodse begraafplaats van Oisterwijk, verscholen in de bossen achter de Hondsbergselaan, was op enig moment van mevrouw Wagenaar alleen. Zij was immers het allerlaatste lid van de Vereniging Israëlitische Begraafplaats, eigenaar van de ommuurde en met een zweem van mystiek omgeven dodenakker.

Een paar keer per jaar belde iemand naar Den Bosch met de vraag of ze de sleutel van de poort konden krijgen. Er zijn niet veel nabestaanden meer van de Joden die sinds het midden van de achttiende eeuw hier in Oisterwijk werden begraven. ,,De oorlog”, verzucht mevrouw Wagenaar, die zelf geen opa’s, oma’s, neven of nichten heeft gekend. ,,Mijn hele misjpoge is vermoord.” Jiddisch voor ‘familie’, is dat.

Fel toont ze zich, als haar oog valt op de tekst ‘omgekomen in Auschwitz’. Het staat op een herinneringsmonumentje naast de zerk van de man die in 2012 als voorlopig laatste Jood aan de Hondsbergselaan ter aarde werd besteld. ,,Omgekomen? Vermoord, zul je bedoelen.”

Haar doortastende ouders ontsnapten aan de Holocaust. Vader Bob van Oss had een slagerij op de hoek van De Lind en de Burgemeester Verwielstraat, daar waar nu IJs- en Koffiehuis Lokaal zit. ,,Een Zwitser in Duitse dienst verbleef in hotel De Nederlander aan de overkant. De man was gek op kalfsvlees en vroeg mijn vader of hij daar voor hem aan kon komen.

Maar die Zwitser was ook voor de Wehrmacht in Auschwitz geweest en zei daarom op een gegeven moment tegen mijn vader: ‘Jij moet hier weg zien te komen. Hoeveel heb je ervoor over?’ Mijn vader kwam op duizend gulden. Kapitaal bedrag voor die tijd.”

Met dat geld en met de nodige alcohol wist de Zwitser handtekeningen van Duitse officieren onder officiële papieren te ritselen. Vader en moeder reisden apart van elkaar per spoor naar Parijs - hij als chauffeur in Duitse dienst, zij als telefoniste - waarna de trein ze in september 1942 naar het neutrale Zwitserland bracht. Twee jaar later werd in ballingschap hun eerste kind geboren.

Dat meisje is nu een charmante, goedlachse vrouw, maar we hoeven ons niet te vergissen: ,,Ik denk dat mijn vader en moeder hun angst uit de oorlog op mij hebben overgedragen. Als mijn vader koteletten hakte, schrok ik bij elke klap. En nog altijd kijk ik bij contact met vreemden eerst de kat uit de boom. Mijn broer, die na de oorlog werd geboren, heeft dat niet.”

Oisterwijk heeft al die jaren zijn plek in het hart van de dochter van Bob van Oss behouden. ‘Trots’ is ze op de Oisterwijkse vrijwilligers die de Joodse begraafplaats, een rijksmonument, zijn waardigheid hebben teruggegeven. ,,De bomen groeiden door de muur heen. Het was een en al distel: je bleef overal met je broek aan hangen. Kijk hoe mooi het nu wordt onderhouden. Ik ben er al die mensen zo ontzettend dankbaar voor.”

Marijke van Oss vond haar grote liefde buiten het Joodse volk. Consequentie is dat ze in Oisterwijk hun graf niet zullen delen. ,,Gelukkig maar”, lacht Hans Wagenaar, ,,ik heb mijn hele leven al naar haar moeten luisteren.”

Zijn vrouw lacht mee. Ze gelooft het geloof wel, zoals haar grootvader het al niet te nauw nam met de joodse wetten. Hij durfde het aan om voor de oorlog varkensvlees aan de Oisterwijkers te gaan verkopen, tot woede van de rabbijn.

De orthodoxie mag haar vreemd zijn. En ook in een liberale synagoge voelt ze zich niet thuis. Maar wel degelijk is mevrouw Wagenaar fier dat ze deel uitmaakt van een volk dat 5777 jaar geleden begon met het tellen van de seizoenen, in afwachting van zijn messias. Voor het geval die alsnog mocht komen, vindt ze het toch wel een geruststellende gedachte dat haar graf ongeschonden zal blijven.

Joden ruimen de graven van hun voorouders niet. Er rusten dan ook veel meer Joden in de Oisterwijkse grond dan dat er stenen zerken staan: een doodstille gemeenschap met veel te weinig nabestaanden.