2021 wordt het jaar van grote transities
OPINIEOnze samenleving en planeet snakken naar fundamentele verbeteringen. Er ligt dus straks een flinke uitdaging voor een nieuw kabinet, zeker in een crisis waarin het alle hens aan dek is.
We hebben een nieuw jaar voor de boeg en 2021 zal een overgangsjaar blijken. Daarmee bedoel ik een jaar waarin in Nederland een aantal transities zal moeten worden doorgezet dan wel ingezet. Dat klinkt abstract, maar is het niet. Onze samenleving stond al voor grote uitdagingen en de coronacrisis heeft deze aangescherpt en nieuwe uitdagingen opgeleverd. Een transitie is een proces van fundamentele en onomkeerbare veranderingen in cultuur, structuur en werkwijze op systeemniveau, dus geen kwestie van losse of tijdelijke maatregelen.
Kostenefficiëntie
Het eerste cruciale inzicht hierbij is dat elke transitie afhankelijk is van het welslagen van andere transities. De transities hangen dus onderling samen. Punt twee is dat de sterke neiging van Nederland om kostenefficiëntie voorop te stellen riskant is bij het doen slagen van de betreffende transities. De crisis heeft duidelijk gemaakt dat we 'efficiencyverslaving' duur moeten bekopen omdat deze de veerkracht van de samenleving ondergraaft en belemmert.
De Covid-19-pandemie is uiteraard niet het enige probleem dat dient te worden aangepakt. Al lange tijd is er het besef, vastgelegd in klimaatdoelen, dat een radicale energie- en klimaattransitie nodig is. Die transitie, die voor 2050 haar beslag moet krijgen, is ook als zodanig benoemd. De kern daarvan is de overstap van fossiele brandstoffen naar volledig duurzame en CO₂-arme bronnen, zoals wind en zonne-energie. Tijdens de coronacrisis heeft het kabinet besloten dit beleid even op pauze te zetten, maar het nieuwe kabinet zal hier letterlijk met nieuwe energie mee voort moeten. Nederland is tot nu toe bepaald geen internationale koploper op dit vlak.
Gezondheidszorg
Andere noodzakelijke veranderingen worden niet altijd aangemerkt als transities, maar zijn het wel. Op drie transities ga ik nader in. Zo staat vast dat ook de gezondheidszorg toe is aan een uitgebreide check-up. Ook al werd de Nederlandse zorg tot nu toe geprezen om haar niveau, de coronacrisis heeft ook hier de nodige kwalen blootgelegd. Ons efficiënte systeem kent te weinig rek als het echt erom gaat spannen, zoals in de huidige crisis. Het kan weinig lijden en we moeten af en toe blij zijn met de ruimere capaciteit van goede buur Duitsland De capaciteit is onvoldoende, zowel in de ic's als bijvoorbeeld in de zorg voor jongeren met urgente psychische klachten. Ook moesten de infrastructuur voor een grootschalig test- en vaccinatieprogramma in belangrijke mate opnieuw worden ingericht, hetgeen veel tijd heeft gekost.
Niet alleen de gezondheidszorg, maar ook de preventie van ongezondheid moet worden versterkt. Ook dat leert ons de coronacrisis. Mensen met onderliggende gezondheidsproblemen, waaronder overgewicht blijken onevenredige risico's te lopen. Daartoe is een nationaal preventie-akkoord gesloten, maar dat zal nog meer en sneller handen en voeten moeten krijgen, onder meer door maatregelen die in sommige buitenlanden al gewoon zijn, zoals een vlees- en suikertaks en het inenten van kinderen tegen het ropavirus. Ook hier geldt: voorkomen is beter dan genezen en pennywise kan pound foolish blijken.
Een volgende fundamentele verandering betreft de arbeidsmarkt. Hier moet het uitgangspunt zijn dat iedereen toegang heeft tot betaalde, zinvolle en duurzame arbeid, omdat werk de beste route is naar meedoen in de maatschappij. Ook in de economisch goede tijden voor de crisis stonden er een miljoen mensen aan de kant en dat aantal dreigt nu verder op te lopen. Werk is veel meer dan alleen loon, productiviteit en besparen op uitkeringen. Mensen die werken zijn gezonder, ervaren meer welzijn, blijven weg uit ondermijnende criminaliteit en kunnen ook hun kinderen een betere toekomst bieden.
Gekwalificeerd personeel
Daarom moet er voor iedereen de mogelijkheid zijn om zijn of haar talenten in te zetten en verder te ontwikkelen, in aansluiting op de vraag naar werk zoals die zich steeds ontwikkelt. Dat is urgent, omdat zonder voldoende en goed gekwalificeerd personeel de energietransitie als een nachtkaars zal uitgaan. Er zijn nu al veel te weinig mensen voor de installatiebranche.
Ook zal de zorg niet ruimer in haar jasje komen te zitten als niet meer leerlingen gaan kiezen voor deze sector. Dat vereist echter wel dat de arbeidsomstandigheden in de zorg grondig verbeteren. Dat omvat zeker niet alleen meer loon, maar ook ontwikkel- en regelmogelijkheden en blijvende waardering voor de zorgmedewerkers.
Vertrouwen in overheid
Ook de derde transitie is niet zo gelabeld, maar eveneens doorslaggevend voor het succes van andere transities. Te spreken is van een bestuurlijke transitie. Tijdens een crisis neemt het vertrouwen in de overheid toe, maar daarna neemt dat af. Bovendien heeft in Nederland de overheid haar lelijkste gezicht laten zien in de toeslagenaffaire, die wellicht nog politieke gevolgen gaat krijgen.
Ook over de drie decentralisaties van beleid van het Rijk naar de gemeenten - zorg, jeugd en werk - zijn de evaluaties niet onverdeeld positief. Van de overheid zal de komende jaren echter nog veel meer worden verwacht. Het gaat niet alleen om financiële, maar zeker ook om sociale investeringen in echt contact, maatwerk en vertrouwen. Zonder deze transitie zal het bijvoorbeeld niet lukken om boeren, burgers en buitenlui mee te krijgen in de energie- en klimaattransitie.
Na de verkiezingen zal de overgang beginnen naar een nieuw kabinet. Dat wordt spannend, zeker in een crisis waarin het alle hens aan dek is. Hopelijk komt er een daadkrachtige coalitie tot stand met een brede en samenhangende kijk op de fundamentele verbeteringen waar onze samenleving en planeet naar snakken.
Ton Wilthagen is hoogleraar Arbeidsmarkt aan Tilburg University.
Gratis onbeperkt toegang tot Showbytes? Dat kan!
Log in of maak een account aan en mis niks meer van de sterren.Lees Meer
-
PREMIUM
Waarom het loont om toch even het eerste loonstrookje van 2023 te checken
Het eerste salaris van 2023 staat op je rekening. Waarschijnlijk zie je een hoger nettosalaris dan vorig jaar, want veel werkenden in loondienst gaan er dit jaar op vooruit. Maar dat is niet het enige wat dit jaar anders kan zijn. Experts leggen het uit. -
PREMIUM
De trends van 2021: comfortfood, grote planten en bewuster online
In 2021 komen kaas en koffie door de brievenbus, ligt je huis vol aaibare stoffen en is er een explosie van kunstmatige intelligentie. En dit wordt ook het jaar waarin we gemiste feestjes inhalen, zeggen trendwatchers. -
Lezersbrieven
Boete voor PostNL is terecht!
Al op maandag 19 december jongstleden heb ik in Veghel een brief gepost omdat deze uiterlijk op donderdag 22 december op de plaats van bestemming, Naarden, moest zijn. Omdat ik bang was dat deze brief in de kerstpost terecht zou komen, heb ik voor een zakelijke A4 enveloppe gekozen en deze voldoende gefrankeerd. 2,88 euro voor 55 gram. Adres en postcode zijn correct omschreven. Deze brief is tot mijn ergernis pas op woensdag 28 december in Naarden bezorgd. Als ik dan op donderdag 29 december in het Brabants Dagblad lees dat PostNL 2 miljoen euro boete moet betalen omdat in 2019 niet genoeg post op tijd is bezorgd, kunnen we vaststellen dat de veel te late bezorging van mijn brief geen incident is maar een structureel probleem. Misschien is het voor de Raad van Commissarissen van PostNL een idee om het verantwoordelijke bestuur/management te vervangen in bestuurders die bereid zijn de klant, als niet onbelangrijke stakeholder, serieus te nemen. -
PREMIUMcolumn
Een mentaliteit kun je niet onmiddellijk aanleren, die moet je voelen
,,De mensen zijn hier in Brabant zó aardig en hartelijk, man.” Ik kijk over mijn bord spaghetti heen naar Raymond. ,,Hoe bedoel je dat?”, vraag ik hem, terwijl ik met een servet een klodder saus uit mijn mondhoek dep. ,,Nou, kweenie, valt me nu eigenlijk pas op.” -
PREMIUMeigen tuin eerst
Dit moet je weten over snoeien: ‘Bomen en struiken hebben geen voordeel bij het afhakken van ledematen’
Snoeien, stekken, planten, verpotten, zaaien en schoffelen. Tuingoeroe Romke van de Kaa helpt een handje.
-
PREMIUMopinie
Uitbreiding van het elektriciteitsnetwerk; wie neemt de regie?
Als belangenbehartiger voor VNO NCW Brabant Zeeland ben ik nauw betrokken bij de energietransitie. Zelf wil ik ook mijn bijdrage leveren, dus komt mijn platte dak binnenkort vol te liggen met zonnepanelen. Hoe meer daken er volgen, hoe beter. Dat dacht ik tenminste, totdat ik ontdekte dat ons elektriciteitsnetwerk daar helemaal niet klaar voor is. -
-
-
Beter Eten
Maca-poeder zou wonderen doen in de slaapkamer, maar ‘sekskroket’ werkt misschien beter
In de rubriek Beter Eten schrijft gezondheidsjournalist Tijn Elferink over wat hem opvalt op het gebied van eten en drinken. Een Peruaans poedertje zou zorgen voor een boost van je libido. Waarom je een spannende avond toch beter met een sekskroket kunt beginnen. -
PREMIUMColumn
Lukt het SIRE om via tv-spotjes mensen wat aardiger te laten zijn?
In deze jaren van de harde werkelijkheid gaat er een zekere vertedering uit van vervlogen idealen over de verbroedering der volkeren en het verbeteren van de wereld.