Toen de stoomtrein nog heel gewoon was, zat alles onder het roet

Dat er in Oss toch even haltgehouden werd, lag aan een trage elektrische stoptrein van de NS die de snellere stoomtrein van 10.55 uur uit Nijmegen ophield. ‘We komen niet helemaal op stoom’, riep de conducteur om, ‘maar we stoppen even in Oss om daarna wel met volle vaart naar Den Bosch te kunnen’.

Volgens de dienstregeling kon het in 36 minuten. Het werd iets meer maar geen passagier vond dat een probleem. Altijd nog veel sneller dan de oude stoomtrein van de Nederlandsche Zuid-Ooster Spoorweg-Maatschappij die de lijn vanaf 1881 exploiteerde met acht stoomlocomotieven. Die deden er vijf kwartier over, maar de stoomloc van het afgelopen weekend was dan ook de grootste in Europa en dateerde van de achterliggende jaren vijftig en was dus nog betrekkelijke nieuw.

In de beginjaren van het stoomtijdperk op de lijn ging er tien keer per dag een trein heen en terug, waarvan drie keer een stoptrein op en neer tussen Den Bosch en Oss. Reistijd veertig minuten. Er waren toen ook meer halteplaatsen tussen Nijmegen en Den Bosch; negen stuks waaronder de in 1914 opgeheven stations Heihoek (net buiten Oss), Kruisstraat en Sprokkelbos (net voor Rosmalen) en de stations Berghem, Nuland en Geffen die in 1938 werden gesloten. 

De meeste oude stations, voor zover aanwezig want veel waren niet meer dan een perron in de wei, werden rond 1970 gesloopt. Het monumentale station van Oss, het enige in zijn soort onder de spoorwegarchitectuur, ging najaar 1982 tegen de vlakte. Daarmee verdwenen ook de historische perronoverkapping, de fraaie gietijzeren zuiltjes die de kap schraagden en het seinhuisje bij de overweg. Al met al is er niets meer van historisch waarde op het Osse station aanwezig. Gelukkig hebben we de foto’s nog, de bouwtekeningen en meters archiefmateriaal.

Daaruit blijkt dat het realiseren van de spoorlijn gekenmerkt werd door een vrijwel aanhoudende reeks van tegenslagen. Drie pogingen in 1846, 1863 en 1869 leden schipbreuk door gebrek aan kapitaal en de uiteindelijk geslaagde poging waarvoor in 1871 een vergunning werd afgegeven, deed er zes jaar langer over dan de vier waarbinnen het moest gebeuren. 

Zodoende lagen het station van Oss en de spoorbrug bij Ravenstein al sinds respectievelijk 1873 en 1874 te wachten op de eerste trein. Gaandeweg die periode maakte zich van de Osse aandeelhouders, de gemeente Oss (voor 36.000 gulden) en de fabrikanten (voor 18.000), een zekere wanhoop meester. Zonder spoorlijn kon Oss met zijn drie margarinefabrieken en achttien jaarmarkten niet concurreren, schreef het gemeentebestuur aan de minister. Op 4 juni 1881 kwam eindelijk de eerste trein. En ongetwijfeld zat de machinist daarvan net zo onder het roet als die van de prachtige stoomtrein van het afgelopen weekend.