Tienertoer, de magie van de vrijheid

De Tienertoer was een noodgreep van de NS-directie. ,,De Nederlandse Spoorwegen waren in de jaren 60 van de vorige eeuw in slechte doen. Verlies op verlies. Er waren nieuwe doelgroepen nodig om de treinen ook buiten de spits en in de vakanties voller te krijgen. Er verschenen passen voor bejaarden en de Tienertoer moest in de zomermaanden de treinen vullen'', vertelt Jos Zijlstra, conservator bij het Spoorwegmuseum.

Na een voorzichtige proef in 1968 werd 1969 het eerste echte Tienertoerjaar. Het was een instant hit. 85.000 Kinderen van 13 tot 20 jaar kochten een kaartje om voor 20 gulden acht dagen lang kris-kras door het land te mogen reizen. ,,De Tienertoer werd iets magisch.'' NS verdiende het eerste jaar 1,7 miljoen gulden aan de jeugd.

Eline Kleibrink was 12 jaar toen ze op 26 juli 1977 in haar uppie met haar Tienertoerkaart in de hand in Zaandam de trein naar Amsterdam nam. De eerste kilometers spoor van haar achtdaagse avontuur. ,,Ik denk niet dat een meisje van 12 jaar dit vandaag de dag nog zou mogen'', zegt ze. Haar Tienertoer begon nog geen zes weken na de bloedige beëindiging van de treinkaping bij De Punt, waarbij acht mensen om het leven kwamen. Twee jaar eerder was er ook al een Molukse treinkaping geweest, ook met slachtoffers. ,,Weet je, dat is toen geen moment bij me opgekomen. Bij mijn moeder ook niet.''

Nederland was in de jaren 70 ondanks de reeks kapingen en gijzelingen nuchter, onbevangen en onbevreesd. Kinderen werden veel vrijer opgevoed dan nu. Meer dan een miljoen tieners gingen in dat decennium op Tienertoer. Acht dagen lang met de trein door het land zonder je ouders. Geen mobiele telefoon, geen Whatsapp. Slechts een paar kwartjes in de zak om vanuit een telefooncel te kunnen bellen als er écht iets loos was.

,,Voor het donker thuis, meer orders waren er niet'', zegt Eline. Haar treinavontuur ziet ze als de eerste stap naar volwassenheid. Het plakboek dat ze destijds maakte heeft ze - inclusief spelfouten - gedigitaliseerd en op internet gezet. 'Deze kaart moesten mannetjes met blauwe petjes zien. Vele condonteurs kwam ik na enkele uren of dagen opnieuw tegen, waarop ze vreemd opkeken', schreef ze in haar plakboek vol ansichtkaarten van de plaatsen die ze bezocht. Selfies ontbreken, foto's maken was duur.

,,Die Tienertoer gaf me voor het eerst het gevoel van vrijheid.'' Iedere ochtend stapte ze met een paar blikjes 3ES, een populair en goedkoop frisdrankje in de jaren 70, en boterhammen met hagelslag op de trein in Zaandam. ,,De blikjes waren vies en de boterhammen plakkerig. Ik had niet veel geld. 10 gulden in geval van nood. En wat kleingeld voor een zak patat. Ik moest voor het avondeten om 19.30 uur weer thuis zijn. Ik heb één keer naar huis gebeld. Toen was ik om 19.30 uur nog in Nijmegen.''

De meeste tieners waren ouder voor ze op Tienertoer mochten. Eline was van de zelfstandige soort. ,,Mijn vriendjes en vriendinnetjes mochten niet. Ik ben één jongetje van 13 jaar oud tegengekomen.'' Eline bezocht Madurodam, Apenheul en elke provincie. Ze ging langs bij familie in Breda en reisde naar haar oma in Franeker. 'OMA WAS NIET THUIS', noteert ze met hoofdletters in het plakboek. ,,Vanaf Leeuwarden ging ik naar Groningen. Daar heb ik de Martinetoren beklommen. Volgende keer neem ik mijn levenverzekering mee.''

Na acht dagen had Eline meer gereden dan een machinist in een volle werkweek. ,,Totaal 4.108 km. Dat was 1 cent per kilometer'', schrijft de kleine Eline trots in haar plakboek. ,,Het was geweldig'', blikt ze terug. Daarna heb ik nog zes Tienertoers gemaakt. Elke meter spoor in Nederland heb ik gehad.'' Pubers die in een andere stad hun eerste biertjes dronken. Vriendinnen die non-stop giechelend alle grote winkelcentra in het land bezochten. De NS maakte er in 1975 reclame voor: 'Liften voor een krats, 8 dagen tienertoeren voor 32,50 gulden in juni, juli en augustus.' 'Voor een krats', oubolliger kon niet; bij de NS werkten niet de meest moderne sloganmakers. Ook dat veranderde. 'Tienertoer, just another word for freedom' luidde de slogan een paar jaar later, met op de poster een jong hippiestel.

Zijlstra werd conservator bij het Spoorwegmuseum in Utrecht. ,,Steeds als ik iets tegenkom uit die tijd, flitst de reis weer door mijn hoofd. De romantiek van de vrijheid.''

De Tienertoer bestaat nog steeds, al is-ie minder populair dan in de jaren 70 en 80 toen in sommige jaren meer dan 200.000 tieners op de trein stapten. De naam veranderde in NS Jongerentoer. ,,Jongeren willen geen tieners meer genoemd worden'', weet Ton Boon van de NS. Het gevoel van vrijheid bleef. Over twee jaar bestaat de Tienertoer 50 jaar. Conservator Zijlstra. ,,Ik ben nú al me de voorbereiding van de expositie bezig. Dat gaat heel veel mensen trekken.'' En zijn liefje van toen? Dat is niks geworden. Zo gaat dat met jeugdliefdes. ,,We waren te jong.''