Het kabinet wil miljarden in nieuw fonds stoppen omdat de rente zo laag staat

Op zich heeft het kabinet geld genoeg nu het economisch goed gaat. Maar lenen is nu zó voordelig voor de Nederlandse Staat, dat het overweegt wat minder de nadruk te leggen op aflossen van de staatsschuld.

Hoeveel de miljardeninjectie precies zal bedragen is nog onderwerp van discussie, al wordt in Haagse wandelgangen uitgegaan van ‘tientallen miljarden’. Het is de bedoeling dat op Prinsjesdag een plan wordt gepresenteerd. Het ‘fonds’ – over het precieze instrument wordt nog gediscussieerd - mag alleen gebruikt worden voor investeringen die bijdragen aan de ‘structuur van de economie’, heet het.

De coalitiepartijen denken daarbij aan infrastructurele projecten en investeringen in onderwijs en wetenschap. Ook de woningmarkt wordt als optie genoemd. Het is echter niet de bedoeling dat er extra geld wordt uitgetrokken voor ‘lopende zaken’ zoals de gezondheidszorg, benadrukt een betrokkene. ,,De investeringen moeten wel renderen.”

Het is niet de eerste keer dat een kabinet een investeringsfonds wil optuigen dat de economie moet versterken. In 2014 kreeg voormalig D66-leider Alexander Pechtold gedaan dat een deel van de aardgasbaten in een Toekomstfonds zou worden gestopt, zoals Noorwegen al decennia doet. Nu de gaswinning drastisch is teruggeschroefd en de gaskraan uiteindelijk helemaal dicht gaat, droogt de voeding van dit fonds echter op. Ook kwam de regering op de proppen met Invest NL: een soort investeringsbank waarin 2,5 miljard euro is gestopt. Daarmee kunnen - samen met private investeerders - grote projecten worden gefinancierd, zoals de energietransitie.

Het grote verschil met die eerdere initiatieven is dat het kabinet nu actief geld wil lenen op de kapitaalmarkt om te kunnen investeren. Dat zou een kentering zijn. Overheidseconoom Bas Jacobs spreekt onomwonden van een ‘belangrijke en toe te juichen ommezwaai in het macro-economische denken’. Hij was de afgelopen jaren een van de felste criticasters van het overheidsbeleid waarin de nadruk vooral op terugdringen van het begrotingstekort lag via bezuinigingen en lastenverzwaringen. Volgens de Rotterdamse hoogleraar heeft dit ‘fetisjisme’ de crisis van de Nederlandse economie verdiept. ,,De weg van calvinistische zuiverheid loopt dood”, betoogde hij onlangs in het Financieele Dagblad.

Maar het enthousiasme van Jacobs om geld te lenen om te investeren wordt - zoals gebruikelijk in economenland – niet door alle collega’s gedeeld. Monetair econoom Lex Hoogduin vreest dat het kabinet vooral ‘symboolpolitiek’ bedrijft door een fonds op te tuigen dat vooral zal investeren in projecten die toch al in de pijplijn zaten. Zo kan er op de reguliere begroting meer geld vrij worden gemaakt voor een andere wens van het kabinet: lastenverlichting. Gevolg daarvan is dat de ruimte voor volgende kabinetten beperkt wordt.

Maandag en gisteren is er in coalitieverband over het toekomstfonds gesproken. De bewindslieden van Rutte III werden dinsdag bijgepraat tijdens de informele ‘heisessie’ van het kabinet in Oisterwijk. Premier Rutte zei toen al dat de regeringsploeg ‘accenten wil zetten hoe je Nederland op termijn welvarend houdt’.

Hoe het fonds er precies uit gaat zien is nog onderwerp van discussie. Waarschijnlijk moet het plan na Prinsjesdag nog verder worden uitgewerkt. Over de initiatiefnemer voor het plan klinken in de coalitie verschillende geluiden. Minister van Financiën Wopke Hoekstra wordt door sommigen aangeduid als geestelijk vader, terwijl anderen stellen dat hij als ‘mr. No’ juist het moeilijkst is te overtuigen om investeringen te doen met geleend geld. Opvallend detail: afgelopen dinsdag betoogde Hoekstra nog dat het kabinet naast lastenverlichting en investeren ook mikt op aflossing van de staatsschuld: ,,We hebben immers nog steeds 400 miljard op de teller staan”, zei hij toen.

Door nu extra te investeren moet worden voorkomen dat Nederland straks de boot mist, stelt een ingewijde: ,,Nu is ons onderwijs nog van hoog niveau, maar er zijn investeringen nodig om dat zo te houden. Hetzelfde geldt voor de infrastructuur: we moeten voorkomen dat de Randstad vastloopt.”