Raad van State door het stof in toeslagenaffaire: ‘Rechters waren te lang te streng’

videoTe streng, te hardvochtig. Zo oordeelt de Raad van State in een eigen onderzoek naar het optreden van zijn bestuursrechters in de toeslagenaffaire.

Tobias den Hartog 19 nov. 2021 Laatste update: 19-11-21, 16:15

De hoogste bestuursrechters van Nederland putten zich uit in deemoed. De Raad van State ‘biedt excuses’ aan ouders aan, zegt dat het ‘te lang, te streng’ is geweest en dat dit ‘monsterlijke’ gevolgen heeft gehad voor getroffen ouders.

Als ouders in conflict kwamen met de Belastingdienst over de kinderopvangtoeslag, kwamen zij uiteindelijk bij de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State terecht. De hoogste bestuursrechter van het land koos vervolgens bijna altijd de kant van de fiscus. Ouders moesten daardoor bij een klein foutje hun kinderopvangtoeslag helemaal terugbetalen, zelfs als ze wél recht hadden op een groot deel van de toeslag. Eén enkel ontbrekend bonnetje was soms genoeg om ouders duizenden of zelfs tienduizenden euro’s terug te laten betalen.

Slachtoffers van het toeslagenschandaal tijdens een protestmars in Rotterdam. © Sanne Donders

Alles of niets

Deze keiharde alles-of-niets-praktijk duurde van 2011 tot 2019, toen de Raad van State er alsnog op terugkwam. ,,We zijn te lang in de strenge groef blijven hangen”, aldus Bart Jan van Ettekoven van de Raad van State. In dertien jaar werden 1875 zaken behandeld door diens afdeling. ,,We hadden die lijn eerder kúnnen en móeten wijzigen. We hadden ouders beter moeten beschermen.”

Het kabinet trad uiteindelijk af vanwege de toeslagenaffaire. © ANP

Volgens de Raad van State wisten rechters niet goed wat ze met de wet over kinderopvangtoeslagen aan moesten. ,,De wet legde niet uit wat de rechter moest doen als ouders niet of slechts deels konden verantwoorden wat ze met hun toeslag hadden gedaan.”

Er waren signalen, maar daar hebben we onvoldoende mee gedaan
Bart Jan van Ettekoven , Raad van State

De rechters waren daar soms ongemakkelijk over, zegt Van Ettekoven. Maar ze veranderden de lijn niet, ook al bleven rechtbanken in Den Haag en Rotterdam van mening dat de wet niet zó streng uitgelegd moest worden dat ouders alles terug moesten betalen. De vonnissen van deze lagere rechters werden echter consequent door de Raad van State vernietigd. In een speciaal beraad werden de toeslagenzaken eens in de zoveel maanden besproken. ,,Daar werd wel eens gezegd: ‘jongens, het gaat knellen’, maar het standpunt overheerste dat de vaste lijn moest worden vastgehouden.”

Van Ettekoven zegt ook: ,,Het politieke klimaat van die tijd was streng, strenger, strengst. Ook door de ontdekte Bulgarenfraude.”

Het bleek in zaken echter ‘helemaal mis te gaan’, waarbij ouders soms pas laat ontdekten dat ze moesten verantwoorden waar de toeslag aan besteed was. Daar zat nauwelijks kwade wil of luiheid bij.

Lijn

De bestuursrechters weken toch pas vanaf oktober 2019 van de strikte lijn af, toen die ouders in de ellende bleek te storten. Daarom kwam er een zogenoemde ‘evenredigheidslijn’, waarbij werd gekeken of een kleine misstap niet té zwaar werd gewraakt door ‘spijkerharde uitvoering’.

Rechters vinden overigens wel dat ze door de Belastingdienst in zaken op ‘het verkeerde been’ zijn gezet met informatie. ,,We zijn deels niet juist en deels niet volledig geïnformeerd.” Zo kwam vast te staan dat stukken zijn achtergehouden. ,,Dat is niet best.”

Toch wijst de Raad van State bovenal naar zichzelf. ,,Er waren signalen, maar daar hebben we onvoldoende mee gedaan.”

Bekijk hier al onze video’s over de politiek: