Een muzikaal inkijkje in het kleurrijke leven van hoofdrekenwonder Wim Klein

Wim Klein (1912-1986) werkte bijna twintig jaar als wetenschappelijk hoofdrekenaar bij het internationaal natuurkundig laboratorium CERN in Genève. Wim Klein, de laatste menselijke computer is de titel van de voorstelling over het rekenwonder. „Het was de eretitel die hij kreeg nadat hij met pensioen ging bij CERN”, zegt regisseur en acteur Jan van den Berg, geboren in Veldhoven.

„Klein kwam daar in 1958 in dienst. Wetenschappelijke instituten als CERN, NASA en het NatLab hadden menselijke hoofdrekenaars nodig voor complexe berekeningen. Zij waren sneller dan computers. Klein had zich tijdens een cocktailparty in Annecy aangemeld bij Cornelis Bakker, de toenmalige Nederlandse directeur van CERN. Nadat hij een proeve van bekwaamheid had afgelegd, werd hij aangenomen.”

Klein werkte er tot 1976. Hij verzorgde de laatste jaren rondleidingen. „Hij was allang ingehaald door computers. Na zijn pensioen keerde hij terug naar Amsterdam. Daar werd hij vermoord. De dader is nooit gevonden. Ik maakte kennis met zijn verhaal terwijl ik bezig was aan een documentaire over CERN”, zegt Van den Berg.

„In mijn voorstellingen heb ik een voorkeur voor onderwerpen waar de verbeelding van de kunst niet zo vaak op losgelaten wordt. Dus geen liefde, haat, schoonheid, maar bèta-onderwerpen. Mensen hebben de neiging om dat van zich af te schuiven. Een onderwerp als de opbouw van het genoom (verzameling erfelijk materiaal van een cel of een virus, red.) is zo ingewikkeld, daar gaat de wetenschap over, vinden ze. Maar het gaat ons allemaal aan, dus ook kunstenaars.”

Het kleurrijke levensverhaal van Wim Klein bood Van den Berg stof te over voor een voorstelling. Daarbij zet hij ook de leden van het Brabantse ensemble Vlek in. Hij heeft de avond de vorm gegeven van een variétéshow, de musici gestoken in kostuums uit de jaren vijftig. „Ik vroeg me af hoe het er in het hoofd van Klein uitzag. Hij was niet alleen een rekenwonder, hij had een oorlogstrauma, was variétéartiest, kettingroker, een drankorgel en had contacten met schandknapen. Hij kocht liever liefde dan dat hij er moeite voor moest doen. Hij eindigde als cold case in Amsterdam.”

Wim Klein verdient een dynamische voorstelling, vindt Van den Berg. „We zetten zijn leven om in dertien-en-een-halve-song. Daar tussendoor vertel ik het verhaal. In de liedjes komen verschillende stijlen voorbij. Ze vormen een kaleidoscopische lappendeken, ze zijn net zo ruw als het leven van Klein zelf.”

Voor de muziek tekenen de leden van Vlek. ,,Het is inderdaad kaleidoscopisch geworden”, aldus Boschenaar Bart van Dongen, toetsenist bij Vlek. „Ieder lid van Vlek heeft een of meer teksten van Jan op muziek gezet. Qua stijl transformeren we van een variétéorkest naar een soort metal-funk-punkband. Toch houden we één geluid. Het is geen theatervoorstelling, maar een concert met spoken word.”

De Tilburgse gitarist Jacq Palinckx heeft vier stukken geschreven die allemaal anders van sfeer zijn. „In twee stukken komt de rekentechnische kant van Wim Klein aan bod”, zegt hij. „Ik laat Vlek improviseren volgens een formule waarin getallen en verhoudingen een rol spelen. In een ander belicht ik zijn Tourette-achtige kant. Blijkbaar moest hij zijn berekeningen onderbreken met gevloek en getier. Dat is in de muziek hoorbaar als een spanning die er bijna niet uitkomt, maar plotseling kan uitbarsten in een schreeuw. De leukste reactie die ik kreeg, was dat het ook interessant is voor wiskundeleraren.”

Wim Klein, de laatste menselijke computer, door theater Adhoc. Donderdag 19 januari in de Verkadefabriek, Den Bosch. Aanvang 20.30 uur. Zondag 5 maart in De Nieuwe Vorst, Tilburg. Aanvang 15.00 uur.