De poffer als hèt Brabantse statussymbool

Het Ujens mutske ziet er weer heel anders uit dan de kroezel of kroon uit West-Brabant. Elk dorp had vroeger een eigen poffer, een muts die door vrouwen op het platteland gedragen werd. Maar alle mutsen hebben één ding gemeen: het zijn stuk voor stuk kleine kunstwerkjes waar het vakwerk vanaf straalt.

Als je door museum De Muts in Uden loopt, ga je ruim honderd jaar terug in de tijd. Je ziet het bijna voor je: de mutsenmaakster zit in een slechtverlichte kamer kromgebogen boven een stuk kant. Naast haar ligt een arsenaal aan eenvoudig gereedschap. Met koperen rietjes maakt ze verschillende soorten plooien. Alleen al met de voorstrook, het toerke, is ze uren bezig. ,,Daar komt ook de uitdrukking ‘het is een hele toer’ vandaan”, zegt Betsie van Rosmalen (72) uit Uden.

Onder haar huis, in een kelder van ongeveer 65 vierkante meter, bevindt zich een verborgen parel. Een verzameling van historische Brabantse mutsen en poffers uit de periode 1850 tot ongeveer 1950. Maar er is nog veel meer te zien. Bijvoorbeeld originele Brabantse klederdracht die voornamelijk door de mensen op het platteland gedragen werd. Maar ook gereedschap van de mutsenmaakster en spulletjes uit grootmoeders tijd.

In 1991 is Van Rosmalen begonnen met het verzamelen van poffers. ,,Samen met drie andere vrouwen maakte ik zelf poffers. We struinden markten af, op zoek naar mutsen om na te maken of op te knappen. Het werden er steeds meer en zo is het ontstaan.”

In vitrinekasten staan de poffers uitgestald. De één nog rijker versierd dan de ander. Er is ook een collectie rouwpoffers te zien. ,,De poffer was vroeger hèt statussymbool op het Brabantse platteland. Rond Pasen, als het mooi weer was, zag je de mooiste poffers tevoorschijn komen. Ons moeder zei dan altijd: ,,Op die poffer zitten zoveel bloemen, je kunt er een os op weiden.” Dat ben ik nooit vergeten.” De muts kostte de boer dan ook bijna een jaarsalaris. ,,Met de komst van kunstmest groeide de poffer. Boeren kregen meer te besteden en de mutsen werden groter. En daar komt dan weer de uitdrukking ‘Wie het breed heeft, laat het breed hangen’ vandaan.”

En zo heeft Van Roosmalen nog veel meer te vertellen over haar prachtige collectie. ,,De poffer is een stukje erfgoed dat verloren dreigt te gaan. Er zijn maar weinig poffers bewaard gebleven. Ik krijg soms nog wat mutsen van kinderen die na de dood van hun moeder nog iets op zolder vonden. Ooit hoop ik een Vlijmense muts te krijgen. Die zijn zo mooi!”