Een afscheid met pijn in het hart, maar Hildo van Engen blijft wroeten

Met pijn in het hart gaat hij we, zegt Van Engen zelf. ,,Ik had hier nog jaren kunnen werken." Waarom dan toch die overstap, zou je zeggen. ,,Na bijna zestien jaar worden veel dingen voorspelbaar. Dan wordt het tijd voor een nieuwe werkkring.”

Toenmalig streekarchivaris Tom van der Aalst maakte Van Engen wegwijs in het Land van Heusden en Altena, inclusief Heusden. ,,Ik merkte al snel dat het leuk is veel contacten te hebben met mensen en organisaties. Dan ken je de streek in no-time. In de eerste week gingen we naar de pastorie in Vlijmen, om daar een archief op te halen. Zaten we lekker in het zonnetje koffie te drinken. Ik dacht nog ‘is dit werken?’ Tot we vroegen of we nog even op zolder mochten kijken. Tot onze verrassing stond ergens achter op zolder nog een hele stapel archiefstukken. ‘Ah, zo werkt dat dus', dacht ik toen'.”

De diversiteit van het gebied, later kwam ook het gemeentearchief Waalwijk erbij, trekt Van Engen wel. ,,De archieven van het Rijke Roomsche Leven naast die van de Bible Belt. Dat is oprecht leuk. Er zijn hier veel open en sympathieke mensen. Het mooie is ook dat je de historie nog terugziet in het landschap, in je leefomgeving. Lees je het boek over de restauratie van de vesting Heusden, dan weet je hoe oud bepaalde huizen zijn, waar straatnamen vandaan komen. Als je iets weer over de loop van de Maas, die steeds werd verlegd, dan zie je opeens zoveel meer.”

Het Streekarchief Langstraat Heusden Altena (Salha) ‘leeft’ onder de mensen, ervaart Van Engen. ,,Een onophoudelijke stroom van verenigingen, instellingen en particulieren vertrouwen ons hun archieven toe. Dat gaat maar door. Regelmatig zit daar ook iets bijzonders tussen. Zoals een eeuwenoud charter over een grondtransactie  in het Land van Altena, dat via Noorwegen bij ons terechtkwam.”

Het Streekarchief doet in de ogen van Van Engen zelf best veel om het contact met de inwoners te houden. Cursussen, lezingen, bijdragen aan TV-programma's, rondleidingen, boeken schrijven, medewerking aan publicaties zoals de Historische Reeks Land van Heusden en Altena. Volgens hem niet meer dan logisch: ,,De archieven zijn van ons allemaal.” 

Hij is trots op de 1,5 miljoen beschrijvingen van archiefstukken, waaronder ruim een miljoen plaatjes en foto's. Het is grotendeels te danken aan het monnikenwerk van tientallen vrijwilligers. ,,De vrijwilligers in de dorpen die op zoek gaan naar het spreekwoordelijke oude tandeloze mannetje om een naam op een foto te achterhalen. Die zijn echt goud waard.”

Vijf kilometer archief heeft Salha inmiddels onder z'n hoede. Wie denkt dat het dankzij de digitalisering allemaal een stuk eenvoudiger en goedkoper wordt, die heeft het mis. ,,Wij bewaren voor de eeuwigheid, zoals dat heet. Een eeuwenoud stuk perkament blijft gewoon een stuk perkament. Maar kunnen we Word- of pdf-bestanden over 200 jaar ook nog lezen? Zijn die dan nog de standaard? Je zult ze waarschijnlijk steeds moeten omzetten. Een hele klus."

Misschien verrassend: een groot deel van de bezoekers is, al dan niet digitaal, op zoek naar bouwtekeningen. En uiteraard brengt ook stamboomonderzoek veel mensen naar het Streekarchief. ,,Maar ook de ‘recht- en bewijszoekende burger’. Mensen die een geschil hebben met de buren of de gemeente, onderzoek naar grafrechten die al dan niet verlopen zijn, informatie over ingewikkelde testamenten, of mensen die wetenschappelijk onderzoek doen. Je kunt het niet bedenken of het komt langs. Met een goed antwoord kun je mensen écht verder helpen.”

Een streekarchief heeft misschien het imago van ‘oud’, het speelt soms wel degelijk een rol in actuele discussies. Neem die over de rol van oud-burgemeester Jacob van der Lely van Woudrichem tijdens de Duitse bezetting. Bert van Straten en Raoul Nijst zijn in publicaties kritisch over zijn handelen. Ze vroegen de gemeente Altena excuses te maken. Documenten zouden onder meer de welwillende contacten aantonen met de Duitsers. In de gemeenteraad van Altena rees de vraag of de Burgemeester van der Lelystraat een andere naam moest krijgen. De gemeente vroeg vervolgens het Streekarchief het handelen van Van der Lely in een breder perspectief te plaatsen. In september kwam de conclusie: De oud-burgemeester heeft duidelijk meegewerkt aan de maatregelen van de Duitse bezetter, maar er zijn geen aanwijzingen dat hij zich daarbij overijverig opstelde.  

Bij zo'n onderzoek gaat het niet (alleen) om simpele feiten, maar ook om de interpretatie ervan. Van Engen: ,,Collega Mariska Heijmans en ik hebben er de tijd voor genomen om een opinie te vormen. De gemeente liet ons in tegenstelling tot wat anderen suggereerden volstrekt vrij in het bepalen van onze mening.” Altena concludeerde op basis van het onderzoek het niet passend te vinden Van der Lely te bestempelen als ‘fout’. ,,Het was niet altijd mogelijk om moeilijke keuzes uit de weg te gaan en schone handen te houden”, vindt de gemeente.

Heusden-vesting heeft de bijzondere voorliefde van Van Engen. Hij denkt dat de gemeente én de gemeenschap ‘meer uit de vesting kunnen halen'. ,,In Den Bosch is echt een positieve houding ten aanzien van het erfgoed. Kijk naar het Jeroen Boschjaar of hoe ze de Dieze hebben opengelegd. Daar heerst het besef dat je moet investeren om er iets uit te halen dat goed is voor je samenleving. Ik zeg niet dat het hier het tegenovergestelde is. Ik ben blij met alles wat er wél gebeurt, maar er kan best een tandje bij.”
(het artikel gaat verder onder de foto)

Een voorbeeld? ,,Neem de archeologische vondsten, recent in de vesting. Ik snap dat je niet alles kunt bewaren. Het is verdedigbaar om alles goed te beschrijven en daarna het gat dicht te gooien. Maar je had de mensen ook actief en wervend kunnen uitnodigen om een weekend lang een kijkje te komen; zet er iemand bij die een verhaal kan vertellen, zorg dat mensen iets van de geschiedenis mee krijgen. Dat hoeft helemaal niet veel te kosten, het is een grondhouding.”